Władysław Bortnowski

---

Młodość i I wojna światowa

Władysław Bortnowski, znany z bogatego życiorysu, ukończył gimnazjum w Żytomierzu, gdzie kształtowano jego podstawy edukacyjne. Po tym okresie podjął decyzję o studiowaniu medycyny na Uniwersytecie Moskiewskim, jednak po roku przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. W 1908 roku, jego zaangażowanie w sprawy narodowe wzrosło, przystępując do Związku Walki Czynnej, a cztery lata później także do Związku Strzeleckiego.

W 1913 roku Bortnowski ukończył edukację wojskową, zdobywając stopień podoficera, a następnie oficera w Związku Strzeleckim. Wyjątkowym momentem w jego życiu był wybuch I wojny światowej, kiedy to przerwał studia, a od sierpnia 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. W tej organizacji dowodził najpierw plutonem w 1 pułku piechoty, później kompanią w 5 pułku piechoty, a ostatecznie objął stanowisko adiutanta w 7 pułku piechoty, który był częścią I Brygady.

Jednym z najważniejszych momentów jego kariery wojskowej była ranny w bitwie pod Łowczówkiem, co miało miejsce 25 grudnia 1914 roku. Po kryzysie przysięgowym w 1917 roku Bortnowski został internowany w obozie w Beniaminowie, gdzie przebywał od lipca 1917 do kwietnia 1918. Po zakończeniu tego okresu, do października tego samego roku pełnił rolę dowódcy Okręgu Krakowskiego Polskiej Organizacji Wojskowej, co świadczy o jego wpływie i znaczeniu w ruchu niepodległościowym.

Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920

„31 października 1918 roku Władysław Bortnowski złożył przysięgę wstępując do nowo odrodzonego Wojska Polskiego. Początkowo dowodził kompanią, a następnie batalionem w 5 pułku piechoty Legionów. W listopadzie 1918 brał udział w odsieczy mającej na celu przywrócenie kontroli nad Przemyślem, który został zajęty przez Ukraińców, a także w obronie Lwowa. Od maja do grudnia 1919 roku był słuchaczem I Kursu Wojennego Szkoły Sztabu Generalnego.

W czasie trwającej wojny polsko-bolszewickiej objął szereg kluczowych ról. Począwszy od 10 października 1919 roku, pełnił funkcję oficera operacyjnego w 1 Dywizji Piechoty Legionów. Następnie został szefem III Oddziału Grupy Operacyjnej pod dowództwem generała Edwarda Rydza-Śmigłego oraz szefa III Oddziału 3 Armii. Jego kariera w tym okresie kulminowała w październiku 1920 roku, kiedy to objął stanowisko szefa sztabu 3 Armii.

Okres międzywojenny

Władysław Bortnowski rozpoczął swoją edukację wojskową 1 listopada 1920 roku w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu. Po powrocie do ojczyzny, we wrześniu 1922 roku, objął stanowisko pierwszego oficera Sztabu Inspektora Armii nr 1 w Wilnie. Z dniem 25 kwietnia 1925 roku został „odkomenderowany” na okres 4 miesięcy, aby pełnić obowiązki zastępcy szefa Oddziału IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej.

Od października 1925 roku dowodził 37 pułkiem piechoty w Kutnie. W okresie od listopada do grudnia 1926 roku pełnił funkcję szefa III Oddziału Sztabu Generalnego. W lutym 1928 roku został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 26 Dywizji Piechoty w Skierniewicach, a w czerwcu 1930 roku objął podobne stanowisko w 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu. W październiku 1930 roku Bortnowski został oficerem w Inspektoracie Armii w Toruniu, a 1 listopada 1931 roku pełnił rolę dowódcy 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu.

10 grudnia 1931 roku prezydent RP, Ignacy Mościcki, awansował go na generała brygady, nadając mu starszeństwo z dniem 1 stycznia 1932 roku oraz lokatę 3 w korpusie generałów. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie nowych odznak stopnia przed wyznaczoną datą. 12 października 1935 roku Bortnowski objął funkcję generała do prac przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych z siedzibą w Toruniu.

W jesieni 1938 roku przez 3 miesiące pełnił obowiązki dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”, która zrealizowała akcję przyłączenia Zaolzia do Polski. 5 grudnia 1938 roku otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta Cieszyna. Akcja ta przyniosła mu tak dużą popularność, że po planowanych na rok 1940 wyborach prezydenckich mógł nadejść na stanowisko naczelnego wodza, zastępując marszałka Śmigłego, który miał zostać prezydentem.

W 1938 roku był członkiem Prezydium Pomorskiego Wojewódzkiego Komitetu Funduszu Obrony Narodowej w Toruniu. 19 marca 1939 roku awansował na generała dywizji oraz inspektora armii z siedzibą w Toruniu, a 23 marca tego samego roku objął dowodzenie Armią „Pomorze”.

W sierpniu 1939 roku uczestniczył w pracach planistycznych mających na celu ewentualne użycie Korpusu Interwencyjnego w Gdańsku. Niestety, utworzenie Korpusu i wysunięcie jego jednostek silnie na północ zburzyło plany obronne Armii Pomorze.

Kampania wrześniowa

W 1939 roku, podczas konfliktu obronnego, Władysław Bortnowski pełnił funkcję dowódcy Armii „Pomorze”, która składała się z wielu jednostek, w tym między innymi z Pomorskiej Brygady Kawalerii oraz czterech dywizji piechoty: 4, 9, 15, 16, 27 oraz 26 Dywizji Piechoty, która przybyła do składu armii 5 września. Dodatkowo, struktury te wzmacniały Chełmińska Brygada Obrony Narodowej oraz Oddział Wydzielony Rzeki Wisły.

W obliczu zagrożenia z dwu stron, armia Bortnowskiego stoczyła trzy ważne i krwawe bitwy: w Borach Tucholskich, pod Bydgoszczą oraz Nakłem. Pomimo trudnych warunków, udało się utrzymać armię w całości oraz ocalić część Korpusu Interwencyjnego, który został wysunięty przed główne linie obronne. 27 Dywizja została wycofana do rejonów południowych, gdzie ją uzupełniono w dniach 6-8 września, natomiast z 9 Dywizji uratował się jeden pułk; kolejny pułk został odtworzony w kolejnych dniach.

9 września, Władysław Bortnowski podporządkował się dowódcy Armii „Poznań”, generałowi Tadeuszowi Kutrzebie. Wkrótce potem wziął udział w bitwie nad Bzurą, w trakcie której brał udział w walkach pod Łowiczem oraz Sochaczewem. 14 września, z uwagi na informacje o dużych siłach nieprzyjaciela zmierzających w kierunku walki, podjął decyzję o wycofaniu swoich oddziałów na północny brzeg Bzury, co skutkowało ogólnym odwrotem obu armii w stronę Warszawy.

Ostatecznie, 21 września Bortnowski dostał się do niewoli niemieckiej.

Niewola i emigracja

Władysław Bortnowski spędził wiele lat w obozach jenieckich, w tym w Oflagu IV B Königstein, VIII E Johannisbrunn oraz VIIa Murnau. Po zakończeniu wojny, 29 kwietnia 1945, został uwolniony przez wojska amerykańskie, a następnie zdecydował się na emigrację. Jego pierwszym przystankiem była Wielka Brytania, gdzie podjął pracę jako pielęgniarz w szpitalu dla osób z zaburzeniami nerwowymi w Mabledon.

W 1954 roku przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie szybko zaangażował się w działalność polonijną. Był jednym z założycieli Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie w 1947 roku oraz aktywnie uczestniczył w Lidze Niepodległości Polski. Po przeprowadzce do USA kontynuował pracę w Lidze Niepodległości Polski, a także w stowarzyszeniach takich jak „Bratnia Pomoc” oraz w gronie Legionistów i Peowiaków.

Jednak jego najważniejszym zaangażowaniem pozostawała działalność w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Od 30 listopada 1954 roku zasiadał w Radzie Instytutu, a od 19 czerwca 1955 roku pełnił funkcję wiceprezesa. Niestety, Władysław Bortnowski zmarł 21 listopada 1966 roku w Glen Cove. Jego pogrzeb odbył się 26 listopada 1966 na cmentarzu w Doylestown w Pensylwanii, gdzie spoczął w Alei Zasłużonych.

Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze E-1/8,9.

Awanse

Władysław Bortnowski przeszedł przez imponującą karierę wojskową, w trakcie której zdobywał kolejne stopnie. Poniżej przedstawiono jego awanse:

• podporucznik – 1914,
• porucznik – 1916,
• kapitan – 1918,
• podpułkownik – 1920 ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919,
• pułkownik dypl. – 15 sierpnia 1924,
• generał brygady – 1932,
• generał dywizji – ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 z drugą lokatą.

Ordery i odznaczenia

Władysław Bortnowski zdobył liczne odznaczenia wojskowe i państwowe, które stanowią nie tylko wyraz uznania dla jego zasług, ale również świadczą o jego niezwykłej odwadze oraz poświęceniu dla ojczyzny.

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 4753, przyznany w 1921 roku,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 10 listopada 1938 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 11 listopada 1936 roku,
• Krzyż Niepodległości, przyznany 20 stycznia 1931 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 7 listopada 1925 roku,
• Krzyż Walecznych, otrzymany czterokrotnie, po raz pierwszy w 1922 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany 17 marca 1930 roku,
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej, przyznany w 1926 roku,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia,
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, przyznana 12 maja 1936 roku,
• Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja),
• Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii, zezwolenie z 1929 roku,
• Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy nr 1904 (Łotwa, 1922),
• Oficer Orderu Leopolda (Belgia),
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa).

Te odznaczenia potwierdzają Jego niezwykłą rolę w historii Polski oraz doskonałe oddanie sprawie narodowej.

Upamiętnienie

W 1986 roku, w siedzibie Mennicy Państwowej w Warszawie, w najwyższym uznaniu dla generała Władysława Bortnowskiego odznaczono go wyjątkowym medalem. Medal ten został stworzony z tombaku oraz poddany procesowi patynowania, co nadaje mu niepowtarzalny charakter. Miał on na celu upamiętnienie wkładu tego wybitnego dowódcy Armii Pomorze w czasach II Wojny Światowej, zwłaszcza podczas obrony narodowej w 1939 roku.

---

Oceń: Władysław Bortnowski

---