Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

---

Historia

Zabór rosyjski i I wojna światowa

Początek działalności Muzeum im. Jacka Malczewskiego można datować na rok 1913, kiedy to z inicjatywy księdza Jana Wiśniewskiego radomski oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego rozpoczął starania zmierzające do założenia placówki muzealnej w Radomiu. Podstawą pierwszych zbiorów była cenny zbiór, który należał do ks. Wiśniewskiego. Przekazał on kolekcję Towarzystwu pod warunkiem, że muzeum zostanie otwarte w roku od momentu podjęcia decyzji.

Jednakże wybuch I wojny światowej zahamował te plany, zmuszając księdza do podziału i ukrycia zbiorów w prywatnych mieszkaniach, aby zapobiec ich zniszczeniu.

II Rzeczpospolita

Po niepokojach towarzyszących wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku nadeszła chwila na jeden, bardzo znaczący krok – rewindykację obiektów z rozdzielonej kolekcji. Na mocy decyzji z dnia 18 marca 1923 roku, postarano się, aby w dawnym gmachu komisji województwa sandomierskiego przy ulicy Żeromskiego 54 powstała pierwsza regionalna placówka muzealna w Radomiu.

W czasie międzywojennym Muzeum miało różne siedziby – od 1925 roku zbiory udostępniano publiczności w pałacyku Balińskich-Hemplów, a od marca 1930 roku instytucję przeniesiono do budynku przy ulicy Poniatowskiego 6, który należał do Państwowej Wytwórni Broni. Zmiana siedziby była konieczna z powodu ciągłego wzbogacania zbiorów, ale przed wybuchem II wojny światowej Muzeum jeszcze raz zmieniło swoją lokalizację, przeprowadzając się do kamienicy przy ulicy Grodziej 8.

II wojna światowa

W dniu 8 września 1939 roku, kiedy to Niemcy wkroczyli do Radomia, zbiory Muzeum zostały ewakuowane do budynku przy ulicy Żeromskiego 9. W latach 1939–1942 inwentaryzację muzealiów prowadzono tam pod nadzorem niemieckich służb, a osobą odpowiedzialną w tym czasie był Stanisław Trzebiński, który tragicznie zginął w Oświęcimiu w 1943 roku. Od 1942 roku do końca okupacji niemieckiej, zbiory Muzeum były dostępne wyłącznie dla społeczeństwa niemieckiego.

PRL

Po wyzwoleniu Radomia przez Armię Czerwoną 16 stycznia 1945 roku, muzeum wznowiło działalność w swojej dotychczasowej siedzibie. Już w maju tego samego roku dokonano przeniesienia placówki do opuszczonego budynku po zlikwidowanym w 1944 roku Banku Handlowym, przy ulicy Piłsudskiego 12.

W tym czasie Muzeum przeszło również reorganizację, zmieniając nazwę na Muzeum Miejskie, które podlegało Zarządowi Miejskiemu oraz podzielono na cztery główne działy: archeologii, historii, sztuki oraz administracyjny. Muzeum Miejskie obejmowało swoim zasięgiem Radom oraz pobliskie powiaty.

W odpowiedzi na rządowe działania dotyczące zniesienia samorządu terytorialnego, w 1949 roku Muzeum Miejskie zostało znacjonalizowane, a następnie podlegało Muzeum Świętokrzyskiemu w Kielcach. W 1958 roku Muzeum zyskało nową nazwę – Muzeum Regionalne, co zbiegło się z jego dalszym rozwojem i reorganizacją. W latach 1952–1965 powstały nowe działy, między innymi archeologiczny i etnograficzny.

Sukcesywne przekształcenia Muzeum związane były z utworzeniem w 1975 roku województwa radomskiego. Na podstawie Zarządzenia Nr. 11 Wojewody Radomskiego z dnia 1 lipca 1975 roku Muzeum Regionalne przekształcono w Muzeum Okręgowe, które swoim zasięgiem objęło nowo powstałe województwo radomskie. 1 lipca 1976 roku Muzeum rozpoczęło działalność w gmachu dawnego kolegium oo. Pijarów, usytuowanym na RynkuMiasta Kazimierzowskiego, gdzie wprowadziło się częściowo w 1987 roku.

III Rzeczpospolita

W 1991 roku Muzeum Okręgowe zakończyło przenosiny do nowej siedziby. W 1990 roku powstało Muzeum Sztuki Współczesnej, które podlegało Muzeum Okręgowemu. Siedzibą tej placówki stały się domy Gąski oraz Esterki, mieszczące się przy radomskim Rynku. W związku z utworzeniem w grudniu 2005 roku Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia”, planuje się likwidację Muzeum Sztuki Współczesnej i przeniesienie większej części jego zbiorów do MCSW „Elektrownia”. Niestety, zgodnie z uchwałą Zarządu Województwa Mazowieckiego z 1999 roku, muzeum utraciło status okręgowego, przyjmując obecną nazwę.

Założenia programowe

Na mocy statutu, który został przyjęty 3 listopada 1999 roku, Muzeum im. Jacka Malczewskiego posiada szereg kluczowych funkcji, które kształtują jego działalność. Głównym celem muzeum jest ochrona dziedzictwa kulturowego, co obejmuje m.in. gromadzenie oraz naukowe opracowywanie różnorodnych dzieł kultury polskiej, jak również ich konserwację.

Oprócz funkcji ochronnej, instytucja ta angażuje się także w działalność edukacyjną oraz popularyzatorską. Obejmuje to organizację wystaw, prowadzenie badań naukowych oraz działalność wydawniczą, co pozwala na efektywne dzielenie się wiedzą oraz kulturą z szerszą publicznością.

Działy merytoryczne

Dział Sztuki Dawnej

W Muzeum im. Jacka Malczewskiego, Dział Sztuki Dawnej prezentuje wybitne dzieła Jacka Malczewskiego oraz inne istotne twórczości z Galerii Malarstwa Polskiego XIX i XX wieku. Kolekcja, sięgająca około 3 tysięcy obiektów, obejmuje różnorodne formy sztuki, w tym malarstwo, rysunek, grafikę, rzeźbę oraz rzemiosło artystyczne. Ze względu na bogactwo zbiorów, dział ten jest podzielony na kilka sekcji, dostosowanych do charakterystyki przechowywanych dzieł. Warto wyróżnić następujące kolekcje:

• kolekcja malarstwa,
• kolekcja rysunku i grafiki,
• kolekcja rzemiosła artystycznego.

W sekcji malarstwa XIX wieku można znaleźć prace uznanych artystów, jak Wojciech Gerson czy Franciszek Kostrzewski. Realizacje ze szkoły monachijskiej, w tym prace Władysława Czachórskiego, są również istotną częścią tej kolekcji. Prace z modernistycznego okresu przełomu XIX i XX wieku, w tym te autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, również mają swoje miejsce w zbiorach muzealnych.

Najważniejszą część kolekcji stanowi obszerny zbiór dzieł Jacka Malczewskiego, liczący 42 prace, co czyni go jednym z najważniejszych tego rodzaju zbiorów w Polsce, po Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie oraz Poznaniu. Na wystawach stałych prace te eksponowane są według chronologii, co umożliwia zrozumienie ewolucji warsztatu artysty.

Najbardziej rozpoznawalne prace Malczewskiego z radomskiej kolekcji to m.in. Zatruta studnia z chimerą, Autoportret z Muzą oraz Zatruta studnia z autoportretem.

Dwudziestolecie międzywojenne reprezentują dzieła takich twórców jak Henryk Stażewski i Witkacy, a także lokalnych artystów jak Jan Karmański czy Hipolit Pinko.

Dział Archeologii

Ważnym elementem Muzeum jest Dział Archeologii, który odpowiada za zbieranie oraz dokumentację znalezisk archeologicznych z rejonu rzek Wisły, Pilicy i Kamiennej. Do działań działu należy również prowadzenie wykopalisk oraz badań naukowych.

Wśród zbiorów, które pochodzą z różnych okresów historycznych, szczególne miejsce zajmują zabytki krzemienne z paleolitu oraz przedmioty z epoki brązu, takie jak wyposażenie grobowe z Mokrzeca. Znaleziono także „skarb z Pogroszyna”, a także eksponaty z cmentarzysk kultury łużyckiej.

Kolekcja epoki żelaza jest równie bogata, zawiera znaleziska związane z kulturą grobów kloszowych oraz przeworską, co jest wartościowym materiałem badawczym dla archeologów.

Zbiory wczesnośredniowieczne przyczyniają się do głębszego zrozumienia regionu, dzięki badaniom osad w dolinie Mlecznej i odkryciom w kościele św. Wacława. Z przedmiotów nowożytnych wyróżniają się artefakty z zamku w Drzewicy oraz fragmenty związane z Janem Kochanowskim.

Dział Przyrody

Dział Przyrody skupia się na prezentacji naturalnych zbiorów muzeum, które mają swoje korzenie w dziewiętnastowiecznych kolekcjach. Obecne zbiory pochodzą z różnych dziedzin zoologii, botaniky oraz paleontologii, które były gromadzone przez instytucje publiczne, w tym Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.

Wśród kolekcji sztandarowych można wydzielić m.in. zbiór owadów lokalnych oraz ciekawe okazje fauny z Ameryki Północnej, Azji i Afryki. Zbiory paleontologiczne, w tym ciosy mamutów z budowy Fabryki Broni, mają wielką wartość naukową.

Warto dodać, że kolekcja przyrodnicza radomskiego muzeum jest drugą pod względem wielkości w Mazowszu, ustępując jedynie zbiorom Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie.

Dział Historii

Eksplorując rolę Działu Historii, można zauważyć, że jego celem jest zbieranie obiektów mających związek z historią Radomia oraz regionu. Kolekcja składająca się z około 4 tysięcy obiektów obejmuje materiały archiwalne, obrazy, fotografie, pocztówki oraz różne zabytki lokalnego rzemiosła.

Kolekcja historyczna jest zróżnicowana i zawiera dokumenty pochodzące z kancelarii królewskich oraz związane z ważnymi wydarzeniami historycznymi, takimi jak insurekcja kościuszkowska czy powstanie styczniowe. Andrzej Pinno ofiarował muzeum cenną kolekcję materialną, znaną jako Kolekcja rodziny Pinno, złożoną z 700 obiektów.

W kolekcji numizmatycznej muzeum można znaleźć bogate zbiory monet oraz dokumentów wartościowych, a także odznaczeń i różnych pieczęci z XIX i XX wieku. Sekcja militariów, obejmująca trzysta eksponatów, dokumentuje uzbrojenie oraz umundurowanie z tego okresu.

Dział Sztuki Nieprofesjonalnej

Od 1979 roku Muzeum gromadzi dzieła sztuki nieprofesjonalnej, tworząc kolekcję liczącą około 500 obiektów. W skład zbiorów wchodzą prace renomowanych artystów, takich jak Nikifor, Władysław Rząb czy Jarosław Miklasiewicz oraz liczne inne nazwiska znaczące dla tego nurtu sztuki.

Biblioteka

„Biblioteka Muzeum im. Jacka Malczewskiego charakteryzuje się naukowym charakterem i zgromadza różnorodne publikacje dotyczące sztuki, historii oraz nauk pomocniczych, takich jak archeologia, muzealnictwo, konserwatorstwo, ochrona zabytków, etnografia, wojskowość i przyroda. Zasoby tej biblioteki liczą około 24 tysięcy woluminów, w tym około 17 tysięcy to wydawnictwa zwarte, a około 3,5 tysiąca to czasopisma. Warto podkreślić istotność kolekcji kartograficznej, która obejmuje obiekty z okresu od XVIII do XX wieku.

Wśród cennych zbiorów specjalnych znajdują się dokumenty takie jak konstytucje sejmowe, przywileje oraz inne wytwory administracji państwowej z XVIII wieku. Wyjątkowe znaczenie mają starodruki z lat XVI-XVIII, w tym Psalmy J. Kochanowskiego (wyd. 1639) oraz Zośka, czyli wieyskie zaloty S. Szymańskiego (wyd. 1784), która istnieje tylko w dwóch egzemplarzach – drugim jest ten przechowywany w Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie.

Warto również wspomnieć o oryginalnych wydaniach dziewiętnastowiecznych, takich jak Słownik geograficzny Królestwa Polskiego oraz Encyklopedia Kościelna, zgodnie z Teologiczną Encyklopedią Wetzera i Weltego. Wśród tych zbiorów znajdują się egzemplarze podarowane radomskiemu PTK przez ks. Jana Wiśniewskiego w 1913 roku, w tym istotne publikacje dotyczące historii Radomia i okolic, takie jak Dekanaty J. Wiśniewskiego oraz Monografia historyczna miasta Radomia autorstwa Jana Lubońskiego.

Biblioteka dysponuje także rozbudowanymi zbiorami prasy regionalnej i krajowej. Wydania związane z Radomiem oraz jego regionem obejmują przede wszystkim Dziennik Departamentowy Radomski, który był urzędowym dziennikiem o zmieniającym się tytule w zależności od sytuacji politycznej, oraz większość roczników Gazety Radomskiej z lat 1884-1917. Prasa centralna jest reprezentowana przez serie Biblioteki Warszawskiej, Dziennika Praw, Chimery oraz kompletny zbiór Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej z okresu II Rzeczypospolitej.

Pracownia konserwacji dzieł sztuki

Pracownia konserwacji dzieł sztuki, działająca od 1992 roku przy Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, ma swoje korzenie sięgające 1965 roku, kiedy to powstała jako Okręgowa Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki w Szydłowcu. W tamtym czasie pełniła ona funkcje międzywojewódzkiej pracowni konserwatorskiej.

Po przeniesieniu jej do Radomia, jej głównym celem stała się specjalistyczna opieka nad zbiorami muzealnymi. W latach 1992–2007 wykonano zabiegi konserwatorskie na około dwóch tysiącach eksponatów. Pracownia zajmowała się nie tylko dziełami pochodzącymi z Radomia, ale również z całego regionu, a także z innych miast, takich jak Warszawa, Kraków, Wrocław i Toruń.

Oprócz lokalnych projektów, konserwatorzy z radomskiej jednostki podejmowali się również renowacji wielkoformatowych dzieł ze zbiorów lwowskich, takich jak Panorama Warszawy czy Panorama Lwowa. Ich praca jest nieoceniona w zachowaniu kulturowego dziedzictwa oraz w dbaniu o stan artystyczny dzieł sztuki. Dzięki ich wysiłkom wiele cennych eksponatów zyskało nowe życie, co jest ogromnym wkładem w kulturę i sztukę regionu oraz kraju.

Oddziały

W ramach struktury Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu znajdują się różne oddziały, które znacznie wzbogacają ofertę kulturalną regionu. Każdy z tych oddziałów odgrywa istotną rolę w rozpowszechnianiu wiedzy o polskiej sztuce oraz historii.

Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie

Oddział znajdujący się w Czarnolesie, Muzeum Jana Kochanowskiego, skupił się na prezentacji dorobku twórczego jednego z najważniejszych poetów polskiego renesansu, Jana Kochanowskiego. Począwszy od 14 lutego 2020 roku, muzeum to stało się niezależną instytucją kulturalną, co pozwoliło na większą autonomię w tworzeniu ekspozycji i oferty edukacyjnej. Na wystawach goście mogą odkrywać nie tylko twórczość samego Kochanowskiego, ale również aspekty życia codziennego i kultury szesnastowiecznej Polski.

Muzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu

To muzeum, założone w 1990 roku, stało się miejscem, gdzie gromadzi się i prezentuje dorobek polskich artystów, którzy tworzyli po 1945 roku. **************************************************************************************************** Kolekcje muzeum obejmują prace renomowanych artystów, takich jak Nowosielski, Brzozowski, Tchórzewski oraz Fangor. W związku z rozrostem zbiorów oraz brakiem wystarczających powierzchni wystawienniczych, w 2005 roku uruchomiono MCSW „Elektrownia”, gdzie zbiory sztuki współczesnej Muzeum im. Jacka Malczewskiego zostały przekazane w depozyt. W planach na przyszłość jest zorganizowanie wystawy pod nazwą „Muzeum historii Radomia” w Domach Gąski i Esterki.

Siedziba

Główna siedziba Muzeum w Radomiu znajduje się w imponującym gmachu, którego historia sięga zarania miasta. Warto wspomnieć, że pierwsze prezentacje zbiorów miały miejsce w salach Starostwa Powiatowego w Pałacu Sandomierskim. Muzeum, w okresie międzywojennym, nieustannie zmieniało miejsca, przenosząc swoje zbiory do kamienicy Stefana Hempla, a następnie do sal Wytwórni Broni.

W roku 1945 placówka została ulokowana w znacjonalizowanym budynku Banku Handlowego, który znajduje się przy ulicy Piłsudskiego 12. Od 1976 roku muzeum ma swoją główną siedzibę w historycznym gmachu dawnego Kolegium oo. Pijarów, położonym przy radomskim Rynku.

Budynek, wzniesiony w latach 1734–1756, został zaprojektowany przez Antonio Solariego, który był także odpowiedzialny za przebudowę Zamku Królewskiego w Warszawie za czasów Augusta III Sasa. W latach 1818–1820 dodano do niego nowe skrzydło, które charakteryzuje się siedemnastoosiową fasadą, ozdobioną czterokolumnowym portykiem toskańskim, utrzymanym w wielkim porządku.

Od strony ulicy Wałowej, przy skrzyżowaniu z dawnym traktem krakowskim, można zobaczyć fragmenty dawnych murów obronnych z czasów panowania Kazimierza Wielkiego. W ich skład wchodzi fragment blankowanego muru, jedna z baszt oraz relikty jednej z trzech bram wjazdowych do Nowego Radomia, znanej jako iłżecka lub krakowska.

---

Oceń: Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

---