Rynek w Radomiu

---

Historia

W początkach XIV wieku, władysław Kazimierz Wielki zarządził utworzenie nowego rynku, co miało miejsce w kontekście zniszczenia Starego Radomia podczas jednej z litewskich inwazji. Władca zdecydował o lokacji Nowego Radomia na prawie magdeburskim w latach 1350-1351. Miasto zyskało starannie zaprojektowane układ ulic, w którym Rynkiem dominowało regularne rozplanowanie. Każdy z narożników placu prowadził do dwóch prostopadłych ulic, co tworzyło uporządkowaną przestrzeń miejską.

W okresie przełomu XIV i XV wieku, na wschodniej pierzei Rynku wytyczono ulicę Rwańską, a również w XIV wieku w zachodniej części rynku zbudowano gotycki ratusz. Początkowa zabudowa placu była w większości drewniana, jednak już na przełomie XV i XVI wieku powstały pierwsze murowane budynki, w tym domy Gąski i Esterki, które zostały częściowo zachowane do dzisiaj.

Wraz z przyznaniem miasta nowych praw handlowych, zezwolono na organizację cotygodniowego targu oraz trzech dorocznych jarmarków, które odbywały się w dniach święta św. Piotra i Pawła, św. Mikołaja oraz św. Michała. Już w drugiej połowie XV wieku radomski Rynek stał się świadkiem wielu znaczących wydarzeń historycznych, w tym w 1489 roku, gdy wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, Johann von Tieffen, oddał hołd Kazimierzowi IV Jagiellończykowi.

Zabudowa Rynku pozostawała niezmieniona aż do 1628 roku, kiedy to miasto nawiedził pożar. Szybko jednak podjęto działania odbudowy, a typowa dla tego okresu architektura związana była z tzw. domami Gąski i Esterki, które wciąż można podziwiać, będąc jedynymi ocalałymi budowlami po zniszczeniach II Wojny Szwedzkiej. Po zakończeniu Potopu, miasto znalazło się w kryzysie, a jedyną większą budowlą ówczesnego Rynku był gmach kolegium Pijarów, który współczesnych mieszkańców ubożał.

W okresie III rozbioru, Radom, w zaborze austriackim, zmagał się z dezintegracją Rynku. Na jego przestrzeni, pomimo istnienia gotycko-renesansowego Ratusza, stan rodzimych budynków był szokująco niski. Jednakże, w trudnym czasie Księstwa Warszawskiego, nie dostrzegano dużych zmian w architekturze Rynku.

Rewolucyjne zmiany zaczęły się w momencie rozbiórki starych budowli, w tym ratusza w 1818 roku. W latach 1818-1820, po przejęciu terenu, dokończono budowę gmachu Pijarów, który stał się nowym symbolem architektury miejskiej. Pozostałe domy wokół Rynku, poza domami Gąski i Esterki oraz kamienicami pod nr 7 i 8, powstały przede wszystkim w XIX wieku, a jednym z ich najbardziej intrygujących przykładów jest klasycystyczny pałac Andrzeja Deskura, wybudowany w latach 1824-1825.

Rewitalizacja przestrzeni Rynku przypieczętowała plan regulacji miasta z 1822 roku. Odtąd, wschodni kierunek rozwoju Radomia wyznaczył nowe granice urbanistyczne, które utrzymały się przez kolejne 150 lat, trwale przekształcając centrum miasta i przesuwając je w rejon dzisiejszego placu Konstytucji 3 Maja.

Nazwa

Nazwa, pod jaką znany jest ten historyczny obiekt, zmieniała się na przestrzeni lat. Wielokrotne transformacje były efektem różnych okoliczności społecznych oraz politycznych.

• do 1923: Rynek,
• 1923 – 1933: plac im. Tadeusza Kościuszki,
• 1933 – 1939: plac Legionów,
• 1939 – 1945: Rathausplatz,
• 1945 – 1948: Rynek,
• 1948 – 1955: plac 15 Grudnia,
• 1955 – 1990: plac 800-lecia,
• od 1990: Rynek.

Architektura

Architektura radomskiego Rynku ma swoje korzenie głównie w XIX wieku. Warto jednak zauważyć, że kilka kluczowych obiektów pochodzi z XVIII wieku oraz wcześniejszych lat. Wśród najważniejszych budowli wyróżniają się:

• nr 1 – gmach Ratusza, zbudowany w stylu neorenesansowym w latach 1845–1848, zaprojektowany przez Henryka Marconiego. Do tego gmachu przylega odwach z 1819 roku.
• nr 4 – Dom Esterki, barokowy budynek z przełomu XVI i XVII wieku, ulokowany w południowej części Rynku. Zniszczony w trakcie niemieckiej okupacji, został odbudowany w latach 1954–1956.
• nr 5 – Dom Gąski. To również barokowy dom z okresu XVI-XVII wieku, znajdujący się w południowej pierzei Rynku. Według legendy, w roku 1656 mieszkał tu król Szwecji, Karol X Gustaw, gdyż zamek królewski był wcześniej spalony przez wojska szwedzkie. Pod koniec XVIII wieku mieściła się w nim jedna z pierwszych aptek w Radomiu, należąca do Christiana Valentino.
• nr 11 – Kolegium i kościół oo. pijarów. Budowla wznoszona w latach 1737 – 1756, według projektu Antonia Solariego, nadwornego architekta królów saskich, pomimo że budynek pozostał niedokończony, otrzymał klasycystyczną fasadę w latach 1818 – 1820. W latach 1824 – 1825 dobudowano murowany kościół pw. św. Jana Kantego. Aktualnie znajduje się tam również Muzeum im. Jacka Malczewskiego.
• nr 14 – Pałac Deskurów, zbudowany w latach 1824–1825 dla Andrzeja Deskura.

W rejestrze zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa figuruje także kilka innych obiektów zlokalizowanych przy Rynku:

• nr 2 – dom, poł. XIX wieku.
• nr 6 – dom z oficyną, z XVIII wieku.
• nr 7 – dom z oficyną, pochodzący z XVIII wieku.
• nr 8 – dom, zbudowany w drugiej połowie XIX wieku.
• nr 9 – dom, wczesny XIX wiek.
• nr 10 – dom, koniec XIX wieku.
• nr 12 – dom z oficynami, zbudowany w 1824, będący częścią pierwszej połowy XIX wieku.
• nr 13 – kamienica.
• nr 15 – dom z oficyną, pochodzący z pierwszej połowy XIX wieku.
• nr 16 – dom z oficyną.

Dodatkowo, w Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Radomia znajduje się kamienica przy Rynku nr 3.

Pomniki

W centrum Rynku w Radomiu znajduje się Pomnik Czynu Legionów, który został odsłonięty w 1930 roku w obecności marszałka Józefa Piłsudskiego.

Warto zaznaczyć, że pomnik został zniszczony przez hitlerowców w kwietniu 1940 roku, a na jego miejscu wzniesiono basen przeciwpożarowy.

Jednak w 1998 roku pomnik został odbudowany, przywracając pamięć o jego historycznym znaczeniu.

---

Oceń: Rynek w Radomiu

---