Pałac Sandomierski w Radomiu

---

Historia

W 1816 roku Radom zyskał status siedziby władz jednego z nowo utworzonych województw w Królestwie Polskim. Z powodu braku odpowiedniego obiektu, który mógłby pomieścić odpowiednią liczbę urzędników, podjęto decyzję o budowie nowej siedziby dla komisji wojewódzkiej. Wybór padł na parcelę usytuowaną przy przedmieściu lubelskim, nieopodal granicy wsi Dzierzków.

Projekt gmachu powstał w 1822 roku, a jego autorem był Antonio Corazziego. Został on zatwierdzony przez namiestnika Królestwa, generała Józefa Zajączka. Realizacja budowy miała miejsce w latach 1825–1827 pod okiem Stefana Balińskiego. Od chwili ukończenia, aż do 1918 roku, pałac nieprzerwanie pełnił funkcję siedziby administracji terytorialnej.

Był on miejscem, gdzie kolejno mieściły się władze województwa sandomierskiego do 1837 roku, później guberni sandomierskiej (1837–1844) oraz guberni radomskiej (1844–1915). Z balkonu Pałacu Sandomierskiego ogłoszono wydanie Aktu 5 listopada. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Radom stracił status miasta wojewódzkiego, a budynek dawnej komisji wojewódzkiej przeznaczono na siedzibę starostwa powiatowego.

W czasie II wojny światowej Radom stał się centrum okupacyjnej administracji dystryktu radomskiego w ramach Generalnej Guberni. Wówczas Pałac Sandomierski, wykorzystywany przez urząd dystryktu, został rozbudowany w kierunku północnym.

Po zakończeniu wojny przywrócono dawny podział administracyjny, a w gmachu umiejscowiono prezydium miejskiej i powiatowej Rady Narodowej. W 1964 roku na dziedzińcu pałacu powstała sala koncertowa Radomskiej Orkiestry Symfonicznej. W latach 1975–1998 część budynku była siedzibą władz województwa radomskiego. Od 1998 roku przestrzeń ta jest zajmowana przez Urząd Miejski oraz delegatury mazowieckich instytucji wojewódzkich.

Architektura

Pałac Sandomierski to wyjątkowy przykład architektury klasycystycznej, wzniesiony w latach 1825–1827 na podstawie projektu znanego architekta Antonio Corazziego. W czasie II wojny światowej do budynku dodano północne skrzydło, co zmieniło jego pierwotny kształt.

Gmach Corazziego

Budynek zaprojektowany przez Corazziego charakteryzuje się dwupiętrową bryłą, która zdominowana jest przez główny korpus, zlokalizowany od strony ulicy Żeromskiego. Po obu stronach znajdują się boczne skrzydła, które są na tym samym poziomie wysokościowym.

Imponująca piętnastoosiowa fasada frontowa budynku została uwydatniona przez trzy ryzality. Środkowy ryzalit, który jest trzypłatowy, ozdobiony został czterokolumnowym portykiem toskańskim, a całość wieńczy trójkątny tympanon. Skrajne ryzality wzbogacono wnękami, ujętymi pojedynczymi kolumnami oraz zwieńczonymi murkami attykowymi.

Na parterze zastosowano boniowanie, a kondygnacje oddzielone są eleganckimi gzymsami. Drugie piętro zwieńczone jest belkowaniem z fryzem tryglifowym i gzymsem modylionowym. Pierwotnie gmach był dwutraktowy, z wejściami w skrajnym ryzalitach, jednak po przeprowadzonej w czasie okupacji przebudowie stał się jednolitą strukturą z głównym wejściem w ryzalicie pośrodkowym.

Budynek z okresu okupacji hitlerowskiej

Rozbudowa Pałacu Sandomierskiego podczas okupacji hitlerowskiej miała na celu przekształcenie rejonu obecnej ulicy Kelles – Krauza w centrum administracyjne dystryktu radomskiego. W ramach tego projektu planowano dobudowanie nowych skrzydeł do gmachu Corazziego oraz stworzenie zupełnie nowego frontu, który miał być umiejscowiony od północy.

Nowe zabudowy, które powstały w stylu faszystowskiego modernizmu, były realizowane do 1945 roku, chociaż nie udało się ukończyć wszystkich założeń urbanistycznych przewidzianych na ten czas. Fakt ten wpływa na współczesny odbiór oraz wartości historyczne tego miejsca.

---

Oceń: Pałac Sandomierski w Radomiu

---