Jacek Jerz

---

Życiorys

Wykształcenie i praca zawodowa

Jacek Jerz był uzdolnionym technikiem elektronikiem, który zakończył Policealne Studium Zawodowe, gdzie specjalizował się w elektronice oraz miernictwie elektronicznym i elektrycznym. Na dalszym etapie swojego rozwoju zawodowego kontynuował naukę na podyplomowych kursach w ELWRO Wrocław, nabywając umiejętności związane z wdrażaniem oraz serwisowaniem jednostek centralnych Odra i pamięci taśmowych. Jego kariera zawodowa obejmowała pracę w Ośrodku Elektronicznym radomskiego oddziału Głównego Urzędu Statystycznego, a następnie na stanowisku kierownika sekcji technicznej maszyn liczących „Odra” w Ośrodku Obliczeniowym Zakładów Elektronicznej Techniki Obliczeniowej (ZETO) przy Wyższej Szkole Inżynierskiej w Radomiu.

Działalność opozycyjna w PRL

W sierpniu 1980 roku Jacek Jerz zainicjował tworzenie komitetu strajkowego oraz komisji zakładowej w ZETO Radom, a w październiku 1980 został jednym z założycieli radomskiej „Solidarności”. Jako aktywny uczestnik protestów, pełnił funkcję członka ścisłego Prezydium Zarządu Regionu oraz wiceprzewodniczącego MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemia Radomska. W 1980 roku był również współtwórcą struktur radomskiej Konfederacji Polski Niepodległej oraz Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania (KOWzP). Jako przywódca radomskiej KPN, miał istotny wkład w działania, które doprowadziły do ustanowienia KOWzP w roli agendy „Solidarności” zajmującej się kwestiami praworządności. W listopadzie 1981 roku założył Młodzieżowy Ruch Niepodległościowy (MRN) dla młodzieży szkolnej, a organizacja ta była zaangażowana w wydawanie i dystrybucję ulotek na terenie Radomia.

Jerz uczestniczył w I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku Oliwie, gdzie w imieniu KPN przedstawił Plan Stabilizacji Gospodarczej – pierwszy wolnorynkowy program gospodarczy w PRL, angażując się w prace nad uchwałami dotyczącymi praworządności i wsparcia więźniów politycznych. Kandydował do Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” oraz był jednym z inicjatorów przełomowego posiedzenia Prezydium Komisji Krajowej w Radomiu, które miało miejsce 3 grudnia 1981 roku. W ostatnich dniach przed wprowadzeniem stanu wojennego, był uczestnikiem obrad, które nie doszły do skutku z powodu tego wydarzenia, oraz działań mających na celu przekształcenie Komitetów Obrony Więzionych w jednolity Komitet Obrony Praworządności.

Na Ziemi Radomskiej odegrał kluczową rolę w organizacji wielu ważnych strajków, w tym okupacyjnego i strajku studentów oraz kadry naukowej w radomskiej Wyższej Szkole Inżynierskiej. Był również jednoznacznym sygnatariuszem „postulatów radomskich” związanych z odpowiedzialnością osób odpowiedzialnych za wydarzenia z Czerwca’76. W swoim działaniu, dążył do zapewnienia praworządności oraz wsparcia ofiar radomskiego protestu robotniczego. Czas jego aktywności został także naznaczony negocjacjami z Edwardem Gierkiem oraz wicepremierem Mieczysławem Rakowskim, czego efektem były wielogodzinne rozmowy z Komisją Rządową.

Inicjatywy społeczne i patriotyczne

Jacek Jerz był inicjatorem wielu działań społecznych oraz patriotycznych. 1 listopada 1981 roku, w centralnej alei radomskiego cmentarza rzymskokatolickiego, postawił brzozowy krzyż, upamiętniający ofiary Katynia. Krzyż ten przetrwał do końca PRL oraz stał się miejscem, w którym w 1989 roku zainstalowano obecny Pomnik Ofiar Katynia. Ponadto, w 1981 roku podjął działania zmierzające do odbudowy radomskiego Grobu Nieznanego Żołnierza oraz prowadził poszukiwania oryginalnej płyty, która została ukryta w czasie II wojny światowej. W momencie obchodów 63. rocznicy Odzyskania Niepodległości, współorganizował powstanie Społecznego Komitetu Odbudowy Pomnika Legionisty. Dodatkowo, jako przedstawiciel radomskiej KPN oraz MKR NSZZ „Solidarność”, prowadził niezależne działania mające na celu zgromadzenie informacji dotyczących okoliczności śmierci ks. Romana Kotlarza, będącego ofiarą wydarzeń z Czerwca’76.

Represje i śmierć

Represje

W grudniu 1980 roku Jacek Jerz znalazł się w kręgu zainteresowań Służby Bezpieczeństwa, która planowała jego aresztowanie. Od połowy tego samego miesiąca był także monitorowany przez Stasi oraz HA II (HauptAbteilung II – kontrwywiad Ministerstwa Bezpieczeństwa NRD) w ramach operacji znanej jako „Arbeitsgruppe Reaktion” – Grupa Robocza „Reakcja”. Po objęciu przez niego kierowniczej pozycji w KPN oraz KOWzP, jego działalność stała się przedmiotem zainteresowania najwyższych szczebli w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, a także osobistym nadzorem ministrów Kiszczaka i Ciastonia. W rezultacie zorganizowania w Radomiu Ogólnopolskiego Zjazdu KOWzP, gen. bryg. Władysław Ciastoń, będący wiceministrem MSW, nakazał wdrożenie działań operacyjnych przeciwko Jerzowi oraz postawienie mu zarzutów, co doprowadziło do wszczęcia dwóch postępowań karnych przez Prokuraturę Wojewódzką w Radomiu. Zarzuty dotyczyły kierowania nielegalnymi organizacjami KPN i KOWzP, zniesławiania naczelnych organów PRL oraz szerzenia fałszywych informacji mogących zaszkodzić państwu. Połączono te dwa postępowania w jedno, które zostało przekazane do Prokuratury Wojskowej Okręgu Warszawskiego, jako sprawa mająca znamiona zbrodni przewidzianej w art. 123 i 128 § 1 kk. Groziła mu kara pozbawienia wolności na co najmniej pięć lat lub kara śmierci. To postępowanie zostało umorzone dopiero w dniu jego śmierci.

Internowanie

Gdy wprowadzono stan wojenny, Jacek Jerz został aresztowany w nocy z 12 na 13 grudnia 1981, co uczyniło go pierwszą osobą aresztowaną w Radomiu. W czasie aresztowania został brutalnie pobity i wywieziony do lasu, gdzie próbowano upozorować jego ucieczkę. Jerz był jednym z najdłużej internowanych więźniów w Polsce – jego odosobnienie trwało ponad 12 miesięcy w sześciu różnych miejscach. W tym czasie przebywał m.in. w Kielcach, Radomiu, Bydgoszczy (gdzie był operowany w tajemnicy), Gębarzewie oraz Kwidzynie, gdzie 14 sierpnia 1982 roku, w trakcie brutalnego stłumienia protestu internowanych, doświadczył skrajnej przemocy. Internowanie miało również wpływ na jego rodzinę; w połowie listopada 1982 roku jego żona oraz 9-letni syn ulegli poważnym wypadkom samochodowym, co sugerowało działania Służby Bezpieczeństwa. Po wyjściu z internowania, Jerz miał problem ze znalezieniem nowej pracy, co było skutkiem rozporządzenia SB, które zabraniało mu zatrudnienia w Radomiu.

Okoliczności śmierci

31 stycznia 1983 roku, zaledwie kilka tygodni po zwolnieniu z internowania, Jacek Jerz zmarł nagle w wieku 38 lat. Według zeznań jednego z działaczy „Solidarności”, tego samego dnia miał kontakt z tajnym współpracownikiem SB, który wcześniej usiłował podać substancję farmakologiczną Annie Walentynowicz. Po spożyciu herbaty, Jerz wrócił do domu, gdzie zmarł. Późniejsze działania władz były pełne nieprawidłowości – sekcja zwłok została opóźniona o dwa dni, a badania toksykologiczne nie zostały przeprowadzone prawidłowo przez wytypowany przez władze zespół. Na skutek tych działań przyczyną śmierci uznano „atak serca na tle miażdżycy”. Po jego śmierci przeprowadzono działania dezinformacyjne wśród obywateli, a grób Jacka Jerza został zbezczeszczony przez funkcjonariuszy SB.

W opublikowanych materiałach, w tym w manifeście „Ofiary stanu wojennego” oraz wypowiedziach pracowników IPN, potwierdzono, że Jacek Jerz najprawdopodobniej stał się ofiarą otrucia, porównywalnego do sytuacji Anny Walentynowicz. W sierpniu 2022 roku IPN wznowił śledztwo w sprawie jego śmierci. Rzecznik Głównej Komisji Ścigania Zbrodni poinformował o konieczności zbadania nowych dowodów świadczących o możliwych działaniach SB, które mogły przyczynić się do zgonu Jerza. Do tej pory przeprowadzono ekshumacje oraz powołano biegłych z różnych dziedzin dla zbadania obecności szkodliwych substancji.

Upamiętnienia i odznaczenia

Uroczysty pogrzeb

Mimo wprowadzonego zakazu ogłaszania nekrologów i intensywnych działań ze strony Służby Bezpieczeństwa, mających na celu zablokowanie organizowania zgromadzeń, pogrzeb Jacka Jerza przyciągnął rzesze ludzi. Według raportów SB, w ceremonii uczestniczyło od 6 do 11 tysięcy osób, co czyniło to wydarzenie jednym z największych zgromadzeń w historii miasta. W tamtym trudnym okresie stanu wojennego, kiedy społeczeństwo starało się być tłumione, każda manifestacja solidarności miała ogromne znaczenie.

Podczas uroczystości pogrzebowych, służby próbowały wywołać zamieszki, jednak mimo to zgromadzeni oddali hołd zmarłemu. Dwa dni po pogrzebie dokonano profanacji grobu, niszcząc znicze i wiązanki, co było jawnym działaniem na rzecz zastraszenia społeczeństwa.

Upamiętnienia i patronaty

W 1983 roku na cześć Jacka Jerza jego imię zostało nadane podziemnej drukarni działającej w ramach „Solidarności” – Drukarnia Polowa im. Jacka Jerza działała do 1989 roku, dostarczając ulotki i literaturę na terenie całego regionu radomskiego. Wydawano także pismo „Barykada”, które zyskało znaczną popularność.

W późniejszych latach, w drugiej połowie lat 80., reaktywowano radomską Konfederację Polski Niepodległej, tworząc Radomską Oficynę Wydawniczą (ROW) im. Jacka Jerza. Instytucja ta funkcjonowała do połowy lat 90. i wydawała szereg pism o tematyce niepodległościowej.

W 1990 roku, po pierwszych demokratycznych wyborach, Rada Miejska Radomia nadała jednej z ulic imię Jacka Jerza. Niestety w 2001 roku, Rada Miejska z dominującą pozycją SLD zmieniła nazwę na Gwardii Ludowej, co było wynikiem kontrowersyjnej decyzji, a nawet naruszenia regulaminu. Pojawiły się liczne protesty w Polsce, a przypadek usunięcia nazwy ulicy ofiary komunizmu wywołał poruszenie w sejmie.

W obliczu skandalu, SLD ostatecznie zdecydowało się usunąć nazwę Gwardii Ludowej, ale nie pozwolono na przywrócenie patronatu Jacka Jerza. Mimo obietnic, wmurowania tablicy pamiątkowej do dziś nie zrealizowano. W kontekście obchodów 42. rocznicy radomskiego Czerwca’76, Prezes IPN dr Jarosław Szarek poruszył tę kontrowersję.

W Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Kałkowie-Godowie, w Golgocie Wschodu, znajdują się tablice poświęcone ofiarom komunizmu, w tym również Jackowi Jerzowi. Ponadto, Instytut Pamięci Narodowej zainaugurował objazdową wystawę „Ofiary stanu wojennego”, która w 2006 roku została zaprezentowana na Placu Zamkowym w Warszawie i od tego czasu była prezentowana w wielu większych miastach Polski.

W listopadzie 2007 roku, Telewizja Polska na kanale TVP Info wyemitowała film dokumentalny „Nieznani sprawcy. Zadanie specjalne – wyrok” w reżyserii Jerzego Morawskiego, który przybliżył postać Jacka Jerza oraz okoliczności jego tragicznej śmierci. Z kolei w 2008 roku, z okazji 27. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego, Andrzej Sobieraj, pierwszy przewodniczący radomskiej „Solidarności”, opublikował książkę „Radomska droga do wolności 1980–1984”, która szczegółowo opisuje działalność Jacka Jerza.

W 2016 roku, podczas obchodów 40. rocznicy protestów robotniczych z Czerwca’76, zainaugurowano coroczny Apel Pamięci, podczas którego honoruje się pamięć Jacka Jerza jako „zamordowanego przez komunistycznych oprawców”. W październiku 2020 roku, Rada Miejska w Radomiu nadała imię Jacka Jerza jednemu z rond w południowej części miasta, który wchodzi w skład wewnętrznej południowej obwodnicy Radomia. Uwzględniono przy tym znaczenie symboliczne, patrząc na analogiczne próby otrucia zarówno Jerza, jak i Anny Walentynowicz.

Ordery i odznaczenia

11 listopada 1994 roku Jacek Jerz został pośmiertnie uhonorowany Złotą Odznaką Za Zasługi Konfederacji Polski Niepodległej podczas Kongresu KPN. W dniu 12 grudnia 2006 roku, w 25. rocznicę stanu wojennego, prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył Jacka Jerza pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Dnia 15 czerwca 2016 roku, w 40. rocznicę wydarzeń z Czerwca’76, prezydent RP Andrzej Duda nadał Jackowi Jerzowi pośmiertnie Krzyż Wolności i Solidarności. Wszystkie te akty uhonorowania podkreślają niezwykłe zasługi Jerza w walce o niezależność i wolność w Polsce oraz jego zaangażowanie w działalność opozycyjną, które nie zostało zapomniane przez współczesne pokolenia. W 2016 roku Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych przyznał pośmiertnie Jackowi Jerzowi odznakę honorową „Działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych”.

---

Oceń: Jacek Jerz

---