Franciszek Zubrzycki


Franciszek Zubrzycki, znany także jako „Mały Franek”, to postać, której życie i działalność na stałe wpisały się w historię Polski, zwłaszcza w kontekście okresu II wojny światowej.

Urodził się on 26 maja 1915 roku w Radomiu, w czasie, gdy nasz kraj zmagał się z wieloma wyzwaniami społecznymi i politycznymi.

Był on aktywnym działaczem ruchu robotniczego, a jego działalność obejmowała również komunistyczny ruch oporu, który starał się przeciwstawić hitlerowskiej niewoli. W tym trudnym okresie historii, Franciszek Zubrzycki wyróżnił się jako dowódca pierwszego oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej, co miało kluczowe znaczenie dla organizacji oporu wobec okupanta.

Jego życie zakończyło się tragicznie 6 sierpnia 1942 roku w Tomaszowie Mazowieckim, jednak jego wkład w walkę o wolność Polski pozostaje pamiętany i doceniany.

Życiorys

W 1934 roku Franciszek Zubrzycki ukończył I Gimnazjum Męskie im. gen. Sowińskiego w Warszawie. Następnie podjął studia na Politechnice Warszawskiej. Już w czasie nauki aktywnie zaangażował się w działalność polityczną, wstępując do Organizacji Młodzieży Socjalistycznej Życie oraz Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Niestety, w rezultacie swoich działań został skazany na pobyt w więzieniu, który odbywał w latach 1938–1939.

Podczas pierwszej fazy niemieckiej okupacji Polski, Zubrzycki był zmuszony do wyjazdu na roboty przymusowe do III Rzeszy, jednak udało mu się powrócić. W 1941 roku wstąpił do Związku Walki Wyzwoleńczej, a rok później do Polskiej Partii Robotniczej.

W maju 1942 roku, pod jego przewodnictwem, powstał pierwszy oddział Gwardii Ludowej im. Stefana Czarnieckiego, który przeszedł szkolenie pod okiem „dąbrowszczaka”, Józefa Mrozka. Oddział ten został wysłany do przeprowadzania antyniemieckich działań partyzanckich.

Wyjazd z Warszawy, z Dworca Wschodniego, zaplanowano w dwóch grupach – pierwsza miała miejsce między 10 a 15 maja, a druga na koniec miesiąca. W wyprawach oddziału uczestniczyli różni gwardziści, w tym:

  • Franciszek Zubrzycki „Mały Franek” – dowódca,
  • Marceli Rostkowski „Marcel” – zastępca,
  • Stanisław Białobrzeski z Marymontu,
  • Niemir Bieliński „Mirek”, „Roman” z Marymontu,
  • Stefan Gruszczyński z Pelcowizny,
  • Czesław Guzanek z Marymontu,
  • Jakub Kamiński „Zdzich” z Marymontu,
  • Mikołaj Koniew „Mikołaj” – żołnierz radziecki, uciekinier z obozu jenieckiego,
  • Iwan Muchin „Janek” – żołnierz radziecki, uciekinier z obozu jenieckiego,
  • Mieczysław Olszewski z Marymontu,
  • Tadeusz Skupiewski z Targówka,
  • Jerzy Wojciech Sommer z Żoliborza,
  • Marian Twardowski „Kamacz” z Pelcowizny,
  • Zygmunt, Andrzej z Żoliborza, nazwiska nieznane,
  • Michał – nazwisko nieznane, żołnierz radziecki, uciekinier z obozu jenieckiego.

W wielu akcjach oddziału „Małego Franka” brali również udział Dąbrowszczacy, którzy przybyli z Francji, tacy jak Bolesław Mołojec i Józef Mrozek. Od 10 do 15 maja oraz do 6 sierpnia 1942 roku oddział Gwardii Ludowej im. Stefana Czarnieckiego, mimo pewnych przerw, realizował swoje działania. Gwardziści przeprowadzili kilka akcji związanych z transportem kolejowym, atakując posterunki policji oraz niemieckie pojazdy, a także wykonując ekspropriacyjne akcje, w tym na terenie Nadleśnictwa Meszcze.

W rejonie piotrkowsko-tomaszowskim, mimo gęstego zalesienia, ciężko było rozwijać działania partyzanckie. Obszar ten był bowiem w dużej mierze skolonizowany przez Niemców, z liczną obecnością volksdeutschów. Już wtedy wprowadzono wysiedlenia chłopów, a gospodarstwa były zajmowane przez Niemców. Stąd w wielu wioskach, jak Polichna i Przygłów, można było spotkać dużą liczbę kolonistów, co wyraźnie wpłynęło na lokalne struktury społeczne.

Oddział Zubrzyckiego operował krótko w rejonie Piotrkowa Trybunalskiego bez przeprowadzenia akcji bojowych. Przeprowadzono jednak napad na polską leśniczówkę i żołnierza AK, Jeremiego Kozłowskiego. 11 czerwca 1942 roku oddział Zubrzyckiego został rozproszony, a on sam został mianowany dowódcą częstochowsko-piotrkowskiego okręgu Gwardii Ludowej. Zginął 6 sierpnia 1942 roku, gdy próbował uciec po aresztowaniu na dworcu kolejowym w Tomaszowie Mazowieckim.

Wysłanie oddziału „Małego Franka” do tego regionu miało na celu wykazanie, że partyzantka może się rozwijać nie tylko w terenach z gęstymi lasami, lecz również tam, gdzie ich stosunkowo niewiele, jak to miało miejsce na wschodzie Polski, gdzie działał Oddział Wydzielony mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. Chodziło również o udowodnienie istnienia ośrodków partyzanckich w centralnej Polsce, blisko obszarów przyłączonych do III Rzeszy, a także w miejscach, gdzie była skoncentrowana klasa robotnicza, jak Łódź czy Zagłębie Dąbrowskie.

W 1946 roku, postanowieniem Prezydium Krajowej Rady Narodowej, pośmiertnie odznaczono go Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy za zasługi w walce z okupantem oraz za udział w działalności konspiracyjnej. Z uwagi na jego rolę jako dowódcy pierwszego partyzanckiego oddziału Gwardii Ludowej oraz jego śmierć w starciach z Niemcami, propaganda komunistyczna zaczęła mocno eksponować jego postać jako bohatera narodowego od 1942 roku.

Po zakończeniu PRL, część publikacji utrzymywała tezę o aktywnym udziale Zubrzyckiego w akcjach przeciwko Niemcom. Jednak według opinii IPN, jego działalność w tamtym czasie miała głównie charakter propagandowy, a rzeczywiste działanie Gwardii Ludowej było ograniczone do funkcjonowania teoretycznego.

Upamiętnienie

W 1952 roku miała miejsce ważna uroczystość w auli w Gmachu Głównym Politechniki Warszawskiej, podczas której odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Franciszkowi Zubrzyckiemu. Było to znaczące wydarzenie, które miało na celu upamiętnienie jego osiągnięć oraz zasług.

Kolejnym istotnym momentem miało miejsce w 1966 roku w Polichnie, gdzie zrealizowano odsłonięcie pomnika czynu zbrojnego Gwardii Ludowej (GL) i Armii Ludowej (AL), aby uhonorować działania Zubrzyckiego i jego oddziału. Dwa lata później, w 1968 roku, w pobliżu Muzeum Czynu Partyzanckiego powstał skansen – oboz partyzancki, który również służył jako miejsce pamięci.

Po roku 1989 pomnik przechodził zmiany, a nawiązania do organizacji, takich jak GL i AL, zostały usunięte. Dodatkowo, zarówno muzeum, jak i skansen zostały zamknięte, co stanowiło kolejny krok w procesie redefinicji pamięci historycznej.

Wielokrotnie jego imię było nadawane różnym instytucjom, takim jak szkoły, ulice, drużyny harcerskie czy nawet statek. Jednak z biegiem lat, po upadku PRL, coraz więcej patronatów zaczęło być znoszone. W 1963 roku jego imię nadano warszawskim Zakładom Elektronicznym „Warel” oraz Centrum Szkolenia Specjalistów Marynarki Wojennej w Ustce, co potwierdzało jego trwałe miejsce w polskiej pamięci narodowej.

Przypisy

  1. Uczył Gajcego i Bartoszewskiego. Zostało po nim jedno opowiadanie, dziesiątki konspiracyjnych dokumentów i zapowiedź przerwanej przez powstanie kariery [online], wyborcza.pl, 29.06.2024 r.
  2. Franek Zubrzycki – polski kuter szkolno-rybacki [online], www.graptolite.net [dostęp 18.02.2020 r.]
  3. Franciszek Zubrzycki [online], Polskie Linie Oceaniczne SA [dostęp 18.02.2020 r.]
  4. Zamiast „Franka Zubrzyckiego” w morze wypłynie „Franek” [online], plus.gk24.pl, 06.06.2017 r. [dostęp 18.02.2020 r.]
  5. Uchwała Nr XXXII/467/2017 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 22.06.2017 r. w sprawie zmiany nazw ulic na obszarze Miasta Koszalin. „Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego”, 26.07.2017 r.
  6. ul. Małego Franka – Nazwy do zmiany – Instytut Pamięci Narodowej [online], ipn.gov.pl [dostęp 19.12.2018 r.]
  7. Leszkowicz 2022, s. 750.
  8. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 66, 1958 r.
  9. Polichno – Pomnik i muzeum czynu zbrojnego GL i AL, sztuka.net [zarchiwizowane 04.03.2016 r.]
  10. Franciszek Zubrzycki (1915–1942), Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 24.08.2012 r.]
  11. a b Encyklopedia PWN, tom 12, 1969 r. – według tej encyklopedii w okresie 1939-1940 był uwięziony przez hitlerowców w Działdowie.
  12. Władysław W. Gomułka, Pamiętniki, Andrzej A. Werblan (red.), t. II, Warszawa: BGW, 1994 r.
  13. Ryszard R. Nazarewicz, Waldemar W. Tuszyński, Początek na ziemi piotrkowskiej, [w:] Janusz J. Czechowicz (red.), Gwardia Ludowa w perspektywie historycznej, 2003 r.
  14. Maria M. Durakowa, Maria M. Lasecka, Hanna H. Gruchalska-Kwaśniewska, III Liceum Ogólnokształcące im. Generała Sowińskiego, Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków Szkoły im. Generała Sowińskiego, 1998 r.
  15. Tadeusz Kur, Kalendarz wydarzeń 1963, „Warszawski Kalendarz Ilustrowany 1965”, s. 169, 1964 r.
  16. Zubrzycki, Franciszek, Encyklopedia WIEM [zarchiwizowane 02.09.2017 r.]
  17. M.P. z 1947 r. nr 51, poz. 327.
  18. Stopnie wojskowe w GL wprowadzono dopiero latem 1943 r. Do tego czasu obowiązywał podział na gwardzistów, podoficerów, oficerów oraz oficerów Sztabu Głównego.

Oceń: Franciszek Zubrzycki

Średnia ocena:4.64 Liczba ocen:16