Cmentarz rzymskokatolicki w Radomiu

---

Historia

Cmentarz rzymskokatolicki w Radomiu został założony w odpowiedzi na przepełnienie wcześniejszego cmentarza na Piotrówce, co ograniczało możliwości jego rozbudowy. Początkowa powierzchnia wynosiła około 2 mórg, lecz w miarę upływu lat konieczność jego powiększenia stała się oczywista. W 1849 roku nabyto dodatkowe grunty o powierzchni 7 mórg i 34 prętów, co znacznie poprawiło sytuację.

W 1854 roku rozpoczęto prace budowlane związane z wzniesieniem muru otaczającego cmentarz, które zakończono dopiero w 1856 roku. W ramach tych prac zbudowano także murowaną bramę, która miała przybudówki przeznaczone na izbę przedpogrzebową oraz izbę dla grabarza. Bramę wieńczyła wieżyczka z dwoma dzwonami, co dodawało jej charakterystycznego wyglądu.

W 1852 roku powstała nowa droga prowadząca z miasta do cmentarza, co ułatwiło dostęp. Kolejne powiększenie miało miejsce w 1876 roku, kiedy do obszaru cmentarza dodano 4 morgi i 8 prętów. Wkrótce potem nabyto kolejne tereny o powierzchni 5 mórg i 217 prętów, gdyż te wcześniej zakupione okazały się gliniaste, co zniechęcało mieszkańców do korzystania z nich jako miejsca pochówków.

Podczas tych zmian włączono również dawny cmentarz choleryczny, a w 1885 roku zbudowano nową murowaną bramę z dwiema furtami. Ważnym momentem była burza w 1889 roku, która spowodowała zawalenie się wieży w początkowo wzniesionej bramie. Również w tym samym roku geodeta przeprowadził pomiary cmentarza, co pozwoliło na jego podział na poszczególne części i kwatery.

W tym czasie całkowita powierzchnia cmentarza wynosiła 244 677 łokci kwadratowych, w skład której wchodziły ulice, obszary pod murami oraz tereny pod zabudowaniami. Najstarsza część cmentarza, oznaczona literą A, była podzielona na 14 kwater. Tereny nabyte w 1876 roku oznaczono literą C, natomiast te kupione w 1891 roku literą B, która została podzielona na 16 kwater.

W końcówce XIX wieku zainicjowano także prowadzenie ksiąg cmentarnych oraz zbudowano dom ogrodnika przy pierwszej bramie. Ogrodnik odpowiedzialny był za sadzenie drzew wzdłuż alei oraz pielęgnowanie roślinności, co znacząco wpłynęło na wygląd cmentarza. Do 1891 roku na terenie cmentarza pochowano już 40 672 osób.

Pochowani na cmentarzu

W radomskiej nekropolii spoczywają liczne osobistości, które miały znaczący wpływ na lokalną społeczność oraz historię regionu. Oto niektórzy z pochowanych:

• ks. inf. Jerzy Banaśkiewicz (1937–2011) – dekant dekanatu Radom-Południe, który przez lata pełnił funkcję proboszcza parafii Św. Teresy od Dzieciątka Jezus, a także był poetą (kwatera 4B/2/1, grób 2147),
• Jacek Bętkowski (1904–1980) – zasłużony podpułkownik piechoty Polskich Sił Zbrojnych, cichociemny i uczestnik powstania warszawskiego (kwatera 12a/9/1, grób 13412),
• Józef Brandt (1841–1915) – uznawany artysta malarz oraz właściciel Orońska (kwatera 5A/16/1, grób 4402),
• Halina Bretsznajder (1905–1942) – symboliczny grób harcmistrzyni i oficer Armii Krajowej, która została zamordowana przez Niemców w czasie egzekucji, anonimowo pochowana w zbiorowym grobie przy cmentarzu na Firleju,
• Michał Tadeusz Brzęk-Osiński (1892–1983) – oficer Legionów Polskich i polityk, poseł na Sejm RP (kwatera Leg/12/4, grób 3910),
• Karol Chrobaczyński (1895–1974) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego (kwatera 12a/10/2, grób 13410),
• Aleksander Domagalski (1904–1969) – aktywny działacz komunistyczny (kwatera 6a/1/8, grób 23141),
• Władysław Domagalski (1893–1967) – brat Aleksandra oraz również działacz komunistyczny (kwatera 5a/8/18, grób 23879),
• Maria Gajl (1865–1945) – pilotka edukacji żeńskiej oraz długoletnia kierowniczka Zakładów Naukowych Żeńskich Marii Gajl w Radomiu (kwatera 12A/11/2, grób 18820),
• Maciej Glogier (1869–1940) – działalność prawnicza oraz społeczna, senator RP (kwatera 13a/21/1, grób 17217),
• Piotr Górski (1843–1930) – duchowny, protonotariusz apostolski, a także działacz patriotyczny, renowator radomskich kościołów,
• Teresa Grodzińska (1899–1920) – odważna sanitariuszka, która poległa w wojnie polsko-bolszewickiej (kwatera 12A/13/8, grób 18809),
• Józef Grzecznarowski (1884–1976) – socjalista i prezydent Radomia (kwatera 11A/1/7, grób 14103),
• Wacław Hagemajer (1886–1953) – znany rzeźbiarz i pedagog (kwatera 12A/3/1, grób 18832),
• Lech Izbicki (1926–2011) – żołnierz AK i ortopeda, ustanawiający podstawy ortopedii w Radomiu (kwatera 12A/3/1, grób 18832),
• Jacek Jerz (1944–1983) – ważny lider opozycji antykomunistycznej, a także jedyna ofiara stanu wojennego na Ziemi Radomskiej, jego pogrzeb przyciągnął tysiące uczestników (kwatera 10B/2/70, grób 4801),
• Michał Kelles-Krauz (1930–2015) – ekspert ekonomii, profesor i dziekan na Politechnice Radomskiej, pomysłodawca budowy tramwajowego systemu komunikacji (kwatera 3A/1/13, grób 26652),
• Kazimierz Kłaczyński (1797–1857) – zaliczany do pijarów, rektor Kolegium Pijarów w Radomiu oraz założyciel lokalnego Towarzystwa Naukowego (kwatera 6A/1/22, grób 8747),
• Eugeniusz Kowalczyk (1903–1949) – Oficer Wojska Polskiego oraz pilot wojskowy, odznaczony wysokimi odznaczeniami (kwatera 11A/1/21, grób 14005),
• Edward Kruk (1932–2021) – artysta fotograf, członek Fotoklubu RP (kwatera 18a/21/1, grób 12926),
• Grzegorz Krzyżanowski (1977–2014) – znany przedsiębiorca oraz mistrz w motoparalotniarstwie (kwatera 1a/15/2, grób 22962),
• ks. bp Paweł Kubicki (1871–1944) – biskup pomocniczy diecezji sandomierskiej (kwatera 10a/22/14, grób 18416),
• Stanisław Lessel (1808–1888) – adiutant gen. Jana Krukowieckiego,
• ks. Andrzej Łukasik (1898–1980) – budowniczy kościoła i pierwszy proboszcz parafii św. Teresy od Dzieciątka Jezus na Borkach (kwatera 4B/2/1, grób 2147),
• Jan Marian Malinowski, ps. „Wojtek” (1876 – 1948) – socjalista oraz niepodległościowy działacz, w tym minister w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej (kwatera 4A/1/3, grób 6411),
• Józef Marjański (1892–1920) – kapitan 1 Pułku Piechoty Legionów, komendant Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej (kwatera Leg/1/19, grób 20058),
• ks. bp. Edward Materski (1923–2012) – biskup sandomierski i radomski, uczestnik Powstania Warszawskiego (kwatera 10B/1/, grób 27436),
• bp Adam Odzimek – biskup pomocniczy senior diecezji radomskiej, również z rodziną,
• Tadeusz Orczykowski (1950–2019) – spółdzielca i lider w Krajowej Radzie Spółdzielczej (kwatera 50a/24/15, grób 27320),
• ks. dr Edward Ptaszyński (1887–1943) – wieloletni proboszcz, zaangażowany w działalność konspiracyjną, zmarł tragicznie (kwatera 3b/9/1, grób 757),
• Michał Sawicki – sportowiec w dziedzinie łucznictwa (kwatera 4A/15/16, grób 6492),
• ks. bp. Stefan Siczek (1937–2012) – biskup pomocniczy, był dwukrotnym administratorem diecezji (kwatera 10B/1/, grób 27436),
• ks. inf. Adam Stanios (1932–2007) – budowniczy kościoła, pierwszy proboszcz parafii Matki Bożej Miłosierdzia (2kwatera A/8/3, grób 22404),
• Jan Kanty Trzebiński (1828–1899) – znany drukarz (kwatera 4A/1/3, grób 6411),
• Stefan Witkowski (1912–1981) – urbanista, nauczyciel, społecznik (kwatera 4c/5/1, grób 43),
• Stanisław Zapała (1902–1982) – wieloletni dyrektor szkół średnich w Radomiu (kwatera 37a/9/10, grób 19062),
• Stanisław Zbrowski (1877–1905) – socjalista, odznaczony pośmiertnie Krzyżem Niepodległości z Mieczami (kwatera 12a/2/2, grób 13550),
• Tadeusz Zieliński (1897–1971) – pułkownik Wojska Polskiego, weteran Legionów (kwatera 1b/25/6, grób 3822),
• Tadeusz Żerański (1880–1947) – inżynier elektryk, ekspert elektrofikacji (kwatera 10B/1/63, grób 4788).

Ponadto cmentarz ten mieści groby zbiorowe, w tym tych, którzy byli proboszczami parafii św. Jana Chrzciciela, a także księży z tej samej parafii oraz parafii Opieki Najświętszej Maryi Panny oraz ojców bernardynów.

Warto również wspomnieć o pomnikach ofiar tej okrutnej historii, takich jak oficerowie i żołnierze zamordowani przez NKWD w Katyniu, radomianie z hitlerowskich obozów oraz 30 strażaków straconych 7 lipca 1944 roku przez Niemców.

Tuż przy głównej bramie, na grobie Konstantego Mireckiego, znajduje się rzeźba „Anioł Ciszy” autorstwa Bolesława Jeziorańskiego. Co roku organizowane są kwesty na rzecz rewaloryzacji zabytkowych pomników na cmentarzu. Dbałość o te miejsca spoczynku oraz ich pamięć jest sprawowana m.in. przez Społeczny Komitet Ratowania Zabytków Radomia.

---

Oceń: Cmentarz rzymskokatolicki w Radomiu

---