Marian Mazur (naukowiec)

---

Życiorys

Dzieciństwo i okres międzywojenny

Marian Mazur przyszedł na świat w rodzinie Mikołaja Mazura, który pracował jako blacharz w warsztatach kolejowych PKP w Radomiu oraz jego żony Marii Mazur. Ukończył szkołę średnią z wyróżnieniem, zdobijając maturę jako prymus w Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego w Radomiu w roku 1927. W 1934 roku zakończył studia inżynierskie na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Po ukończeniu studiów służył przez rok w jednostce saperów zlokalizowanej w Modlinie.

Po służbie wojskowej podjął pracę w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym w Warszawie, gdzie funkcjonował w latach 1935–1939. Instytut ten był założony i prowadzony przez profesora Janusza Groszkowskiego. Na początku swojej kariery zawodowej zajmował stanowisko kierownika laboratorium pomiarów elektrycznych, które właśnie powstawało. Oprócz korzystania z klasycznych urządzeń pomiarowych, opracował i skonstruował innowacyjne stanowisko do pomiaru indukcyjności dławików magnetycznie nasycanych prądem stałym. W miarę rozwoju laboratorium przeszedł do działu automatyki, gdzie w 1937 roku zajmował się konstruowaniem podstaw teoretycznych oraz modelu automatycznego połączenia telefonicznego, co było wówczas nowatorskim podejściem na skalę światową. W pracach tych powstał m.in. w pełni automatyczny datownik, którego niezawodność przewyższała dostępne w tamtym okresie datowniki półautomatyczne. W jego konstrukcji uwzględniono również rok przestępny. Przed wybuchem II wojny światowej, Mazur miał na swoim koncie sześć publikacji naukowych w dziedzinie elektrotechniki.

II wojna światowa

W trakcie II wojny światowej Marian Mazur ukrywał się w Warszawie oraz w pobliskim dworku wiejskim. Ten trudny okres jego życia poświęcił na rozwijanie swojej pracy naukowej. W 1942 roku jego zainteresowania skierowały się ku teorii zastosowań pojęć automatyki w analizie procesów psychicznych, w tym charakteru. Owocem tych przemyśleń była pierwsza wersja teorii systemów autonomicznych, znana wówczas jako teoria układów samodzielnych. Niestety, dwustustronicowy rękopis tej pracy został zniszczony w wyniku wybuchu powstania warszawskiego.

Okres powojenny

Po zakończeniu wojny, Marian Mazur podjął próbę wznowienia prac nad teorią systemów autonomicznych, jednak napotykał liczne trudności wynikające z podejścia władz do tego tematu oraz konieczności odbudowy kraju. W latach 1946–1947 pełnił funkcję inspektora w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Następnie rozpoczął długoletnią współpracę z Zakładem Elektrotermii w resortowym Instytucie Elektrotechniki w podwarszawskim Międzylesiu (1948–1967), a równocześnie prowadził wykłady na Politechnice Warszawskiej. W tym czasie koncentrował się na zagadnieniach związanych z elektrotermią, godząc teorię i praktykę w obszarze nagrzewania promiennikowego (podczerwienią). W 1951 roku obronił pracę doktorską pt. „Promieniowanie zwrotne oporowych skrętek grzejnych” na Politechnice Warszawskiej. Opracował wzór określający współczynnik promieniowania zwrotnego we wskazanym obszarze. W 1954 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. W kolejnych latach Marian Mazur aktywnie zajmował się porządkowaniem terminologii technicznej, publikując wiele artykułów oraz książkę „Terminologia techniczna” w 1961 roku, która zawierała czternaście kluczowych zasad terminologicznych, wzbogacone ilustracjami. Po 1956 roku, w wyniku zmian politycznych, w Polsce otworzyły się drzwi do bardziej swobodnego zbadania i dokumentacji nowej dziedziny – cybernetyki. Przy rewizji dorobku tej dziedziny, Mazur uznał swoją koncepcję za wciąż pionierską, co skłoniło go do dalszych badań nad teorią systemów autonomicznych, przy czym napotkał wiele wyzwań związanych m.in. z teorią informacji czy procesami myślowymi. W latach 1967–1974 zasiadał w Zakładzie Prakseologii Polskiej Akademii Nauk jako kierownik Pracowni Epistemologii, gdzie zajmował się głównie naukoznawstwem i optymalizacją. Opracował nową morfologiczną systematykę naukoznawstwa. W latach 1974–1979 pracował w Instytucie Polityki Naukowej, Postępu Technicznego i Szkolnictwa Wyższego PAN oraz czynnie uczestniczył w licznych konferencjach, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. W roku akademickim 1974–1975 wykładał w Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales w Paryżu, a w 1977 roku pełnił funkcję konsultanta w obszarze sztucznej inteligencji na Rice University w Houston w Stanach Zjednoczonych.

Członkostwo w organizacjach i pełnione funkcje

W trakcie swojej kariery zawodowej Marian Mazur angażował się w działalność licznych organizacji, gdzie odgrywał znaczące role. W latach 1948–1955 pełnił obowiązki sekretarza, a w późniejszym okresie, od 1955 do 1963 roku, był przewodniczącym Centralnej Komisji Słownictwa Elektrycznego Stowarzyszenia Elektryków Polskich.

W 1957 roku zainicjował powstanie Polskiego Komitetu Elektrotermii, gdzie objął funkcję wiceprzewodniczącego (1957–1960), a następnie przewodniczącego (1960–1962). Dodatkowo, w latach 1956–1966 zasiadał w kolegium redakcyjnym czasopisma „Prace Instytutu Elektrotechniki” oraz na czołowej pozycji Rady Naukowej Instytutu Elektrotechniki, będąc jej sekretarzem naukowym w latach 1956–1959.

W okresie 1958–1961 działał jako doradca naukowy w Głównym Urzędzie Miar, który obecnie znany jest jako Polski Komitet Normalizacyjny. Ponadto, był członkiem Rady Naukowej do spraw Metrologii. W 1972 roku, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, został powołany na przewodniczącego Rady Naukowej do spraw Metrologii.

Również w latach 1970–1981 brał aktywny udział w pracach Komitetu Naukoznawstwa PAN, a w latach 1957–1962 przewodniczył Komisji Instytutów Resortowych Związku Nauczycielstwa Polskiego. Dodatkowo, pełnił funkcję prezesa Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego przy Polskiej Akademii Nauk od 1969 do 1972 roku.

Na arenie międzynarodowej, Mazur był przewodniczącym 27 Komitetu Studiów Międzynarodowej Organizacji Elektrotermicznej w latach 1960–1971. Zorganizował pięć istotnych konferencji tego Komitetu, które miały miejsce w Warszawie (1961), Mediolanie (1964), Brukseli (1967), Teheranie (1969) oraz ponownie w Warszawie (1971).

Podczas swojej kadencji miał na celu nadzór nad opracowaniem dwudziestu norm międzynarodowych oraz stworzenie projektu słownika elektrotermicznego, który miał być wydany jako część Międzynarodowego słownika elektrycznego w wersji francuskiej i angielskiej.

Najwybitniejsze osiągnięcia naukowe

Marian Mazur był wybitnym naukowcem, którego prace mają znaczny wpływ na badania wśród wielu współczesnych badaczy. Do jego najważniejszych osiągnięć należy teoria systemów autonomicznych oraz jakościowa teoria informacji. Wprowadzenie jakościowej teorii informacji okazało się kluczowe dla zrozumienia mechanizmów funkcjonowania systemów autonomicznych.

Warto zaznaczyć, że pomimo mylącej nazwy, teoria ta jest związana z pracami Claude E. Shannona, który w 1948 roku opublikował „Matematyczną teorię komunikacji”. Była ona utożsamiana przez wielu autorów z pojęciem teorii informacji. Z biegiem czasu podejmowano różnorodne próby uzupełnienia jej niekompletności, w tym badania wartości oraz jakości informacji. Mazur wyróżnił się w tym zakresie, przyjmując inny punkt widzenia.

Dokonał analizy uogólnionego toru sterowniczego oraz jego komponentów, ich transformacji, nadając tym pojęciom naukowe znaczenie według wcześniej stworzonych przez siebie zasad terminologicznych. Wyniki jego badań zostały zaprezentowane w książce „Jakościowa teoria informacji”, wydanej w 1970 roku. Pozycja ta została przetłumaczona na język rosyjski w Związku Radzieckim w 1974 roku, a później na francuski w Belgii w 1976 roku.

W publikacji Mazur wskazał na sześć sposobów informowania oraz przeanalizował różne formy zniekształceń informacji. Co więcej, naświetlił kwestie związane z pojęciem „rozumienia informacji”, „znaczenia informacji” oraz „treści”, co do tej pory pozostawało poza zasięgiem dotychczasowych teorii. Jednak Mazur unikał rozważań dotyczących jakości informacji w kontekście jej wartości.

Dodatkowo, zaproponował rozróżnienie między „informacjami opisującymi” a „informacjami identyfikującymi”. Wykazał, że tylko liczba informacji identyfikujących jest równa ilości informacji opisanej przez wzór Shannona, co zaprzecza powszechnie panującemu przekonaniu, że odnosi się to do wszystkich rodzajów informacji.

W „Jakościowej teorii informacji” zostało naukowo wyjaśnione zagadnienie przenoszenia „informacji energomaterialnych”. Natomiast Józef Kossecki zgłębił temat przenoszenia „informacji abstrakcyjnych”, dotyczących relacji między obiektami, które nie mają przypisanej masy, energii ani położenia w fizycznej czasoprzestrzeni. Kossecki swoje idee opisał w książce „Metacybernetyka” z 2005 roku. Razem jakościowa teoria informacji oraz ogólna jakościowa teoria informacji tworzą spójną strukturę teorii wszelkiej informacji.

Polska szkoła psychocybernetyki i cybernetyki społecznej

Teorie naukowe Mariana Mazura, zwłaszcza z obszaru cybernetyki, wywarły znaczący wpływ na myślenie wielu badaczy, co doprowadziło do ich zastosowania i rozwinięcia w nowych kontekstach. Niektórzy z tych badaczy przyczynili się do powstania polskiej szkoły psychocybernetyki oraz cybernetyki społecznej. Przykładem takiego naukowca jest Józef Kossecki, który przeszedł z obszaru nauk technicznych do nauk społecznych. Jego prace głównie koncentrowały się w Warszawie i Kielcach, gdzie stał się jednym z fundamentów polskiej szkoły cybernetyki społecznej.

Kossecki poszerzył koncepcje Mazura, wprowadzając m.in. ogólną jakościową teorię informacji oraz teorię procesu cybernetycznego. W kontekście edukacji, Jolanta Wilsz, pracująca w Akademii Pedagogicznej im. J. Długosza oraz na Politechnice w Częstochowie, zajęła się dostosowaniem teorii autonomicznych systemów do procesów kształcenia, szczególnie w obszarze techniki.

Dodatkowo, Wiesław W. Szczęsny, który działał na Uniwersytecie Warszawskim oraz innych uczelniach, kontynuował rozwój koncepcji Mazura w odniesieniu do teorii wychowania. Zbigniew F. Zaniewski, działający przede wszystkim w Warszawie i Łodzi, był autorem innowacyjnych rozwiązań, takich jak kompleksowe taryfikatory kwalifikacyjne oraz metoda opisu stanowisk pracy znana jako InPOST, która została opracowana na bazie teorii systemów autonomicznych. W latach 80. interesował się również zastosowaniem tych teorii w dziedzinie kryminologii.

Teoria systemów autonomicznych była również przedmiotem badań za granicą, gdzie w Australii utworzono instytucję Mazur Centre for Psychocybernetical Counselling. W tym miejscu opublikowano m.in. przynajmniej jedno tłumaczenie książki Mazura zatytułowanej Cybernetyka i charakter.

Pozostałe uwagi

Marian Mazur, mimo imponującego dorobku naukowego, nigdy nie zyskał tytułu profesora zwyczajnego. Warto zaznaczyć, że w 1988 roku powstał film dokumentalny pt. Prekursor, zrealizowany przez Grzegorza Królikiewicza, który ukazuje życie i działalność naukową Mazura.

Rok 2007 był przełomowy, gdyż wtedy zainaugurowano działalność Fundacji Rozwoju Człowieka „Galileo” im. prof. Mariana Mazura, której siedziba mieści się w Ratajach Słupskich, na terenie gminy Pacanów.

Podczas gdy jego żoną była Hanna Mazur, lokalna piosenkarka znana z występów w lokalach gastronomicznych, to ich życie stworzyło rodzinę z dwoma synami, którzy obecnie rezydują za granicą, w tak odległych krajach jak Belgia oraz Stany Zjednoczone.

Interesującym jest, że psychocybernetyka, którą rozwijał Marian Mazur, nie ma związku z koncepcjami oraz ćwiczeniami przedstawionymi w książkach chirurga plastycznego Maxwella Maltza, takich jak Psychocybernetyka (1960), Nowa psychocybernetyka, a także publikacjami Bobbe’a Sommersa oraz Marka Falsteina zatytułowanym Psychocybernetyka 2000.

Marian Mazur znalazł spoczynek na Cmentarzu Komunalnym Północnym na Wólce Węglowej, w kwaterze W-VII-11.

Ważniejsze publikacje

Książki

Marian Mazur to znakomity polski naukowiec, który pozostawił po sobie wiele znaczących publikacji. Wśród jego dzieł można wyróżnić następujące tytuły:

• Oświetlenie i ogrzewanie elektryczne. Kurs licealny. Wyd. Państwowe Technicum Korespondencyjne, Warszawa 1949,
• Urządzenia elektryczne. Kurs licealny. Wyd. Państwowe Technicum Korespondencyjne, Warszawa 1950,
• Oświetlenie elektryczne. PWT, Warszawa 1950,
• Suszenie podczerwienią w przemyśle chemicznym. PWT, Warszawa 1951,
• Promieniowanie zwrotne oporowych skrętek grzejnych. Prace Instytutu Elektrotechniki, nr 1(4), Warszawa 1952,
• Elektryczne urządzenia grzejne. PWT, Warszawa 1953,
• Zasady pracy stalowniczych pieców łukowych (skrypt). Instytut Elektrotechniki, Warszawa 1953,
• Nagrzewanie promiennikowe. PWT, Warszawa 1953,
• Słownik elektryczny rosyjsko-polski. Pod red. M. Mazura, PWT, Warszawa 1956,
• Mazur M. (red.), Zastosowanie przemysłowe grzejnictwa indukcyjnego i pojemnościowego. PWN, Warszawa 1956. Współautorzy: T. Skrzypek, R. Siciński, S. Parowski,
• Terminologia techniczna. PWT, Warszawa 1961,
• Przemysłowe urządzenia elektrotermiczne. WNT, Warszawa 1964,
• Cybernetyczna teoria układów samodzielnych. PWN, Warszawa 1966,
• Informacja i informowanie. Sympozjum krajów członkowskich RWPG na temat: „Informacja ekonomiczna i techniczno-ekonomiczna dla organów zarządzania i kadr kierowniczych”, Centralny Instytut Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej, Zakład Informacji Centralnej, Warszawa, 20–22 listopada 1968,
• Cybernetyka a zarządzanie. MSW, Warszawa 1969,
• Historia naturalna polskiego naukowca. PIW, Warszawa 1970,
• Jakościowa teoria informacji. WNT, Warszawa 1970,
• Качественная теория информации. Москва, Мир 1974,
• Cybernetyka i charakter. Wyd. 1, PIW, Warszawa 1976,
• Sekrety charakteru, czyli Poznaj samego siebie. Wyd. Agencja PIAST-Europa, Warszawa 1992,
• Cybernetyka i charakter. Psychologia XXI wieku. Wyd. 2, zm., Aula, Podkowa Leśna 1996,
• Cybernetyka i charakter. Wyd. 3, Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego, Warszawa 1999,
• Tajemnice charakteru, czyli poznaj samego siebie. Wyd. EFECT Centrum Optymalizacji, Warszawa 1999.

Artykuły naukowe i publicystyka

Niezwykle cennymi aspektami pracy Mariana Mazura są również jego artykuły naukowe oraz publicystyka, które obejmują następujące pozycje:

• Organizacja nauki a rozwój gospodarki. Nauka Polska, nr 4 (16), 1956,
• Zasady terminologii technicznej. Pomiary Automatyka Kontrola, 8, 1960,
• Cybernetyczne zagadnienia przebiegu życia. [w:] Pomiary Automatyka Kontrola, nr 3, 1963,
• Myślenie maszyn. Problemy, nr 9, 1963,
• Cybernetyczne zagadnienia myślenia. Przegląd Elektrotechniczny, z. 11, 1963,
• Cybernetyka. [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Tom 2. Bli-Deo. PWN, Warszawa 1963,
• Nauczanie programowane. Kwartalnik Pedagogiczny, nr 1 (31), 1964,
• Sprzężenie zwrotne w automatyce i cybernetyce. Przegląd Elektrotechniczny, 2, 1965,
• Matematyczna definicja informacji. Pomiary Automatyka Kontrola, 4, 1965,
• Twór skostniały. Argumenty, nr 27 (369), 1965, s. 1, 6. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• Źle z polskiego. Argumenty, nr 35 (377), 1965, s. 5, 8. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• Źle z języków obcych. Argumenty, nr 40 (381), 1965, s. 2, 3. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• O potrzebie cybernetycznych badań rozwoju. Problemy Inwestowania i Rozwoju, nr 1, 1966,
• O istocie informacji. Problemy Inwestowania i Rozwoju, nr 3, 1966,
• Źle z historii. Argumenty, nr 11 (404), 1966, s. 4, 6. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• Źle z matematyki. Argumenty, nr 36 (430), 1966, s. 5, 10. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• Szkoła bez lęku. Argumenty, nr 42 (436), 1966, s. 5, 10. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• Integracja nauczania. Argumenty, nr 12 (458), 1967, s. 1, 6. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• Informacja – dezinformacja – pseudoinformacja. Argumenty, nr 22 (468), 1967, s. 1, 6–7. Z cyklu O szkole cybernetycznie,
• Teoria informacji a metrologia. Pomiary Automatyka Kontrola, nr 2, 1968,
• Podstawy cybernetycznej teorii myślenia. Zeszyty Problemowe „Kosmosu”, nr 14, Zagadnienia cybernetyki we współczesnej biologii, 1968 (Przedruk w książce Problemy psychologii matematycznej, pod red. Józefa Kozieleckiego, PWN, Warszawa 1971),
• Świadome działanie jako rozwiązanie problemu optymalizacyjnego. Nauczyciel i Wychowanie, nr 6 (62), 1969,
• Problem jakości. Prakseologia, 32, 1969,
• Cybernetyka a teoria organizacji. Problemy Organizacji, z. 18, 1970,
• Integracja i specjalizacja we współczesnej nauce. Horyzonty Techniki, nr 2 (294), 1973,
• Organizacja współczesnej działalności naukowej w zakresie badań. Życie Szkoły Wyższej, nr 9, 1975,
• Pojęcie systemu i rygory jego stosowania. [w:] Materiały Szkoły Podstaw Inżynierii Systemów nr 2, Komitet Budowy Maszyn PAN, Orzysz 1976,
• Modelowanie cybernetyczne i jego przydatność w modelowaniu procesu dydaktycznego. [w:] Problemy modelowania procesów dydaktycznych, pod red. E. Berezowskiego. PWN, Warszawa 1978. Seria: Monografie i Studia Technologia Kształcenia,
• Społeczne znaczenie cybernetyki. Nowe Drogi, nr 5, 1980,
• Zagadnienie prawdy w nauce. Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia PAX, 1 (30), 1981,
• Homeostaza społeczna. [w:] Procesy samoregulacji w oświacie. Problemy homeostazy społecznej, pod red. M. Pęcherskiego i J. Tudreja, Warszawa 1983,
• Jaka szkoła? Przegląd Tygodniowy, nr 22 (113), 27 maja 1984,
• Pojęcie systemu i rygory jego stosowania. Postępy Cybernetyki, z. 2, 1987.

Publikacje poświęcone Marianowi Mazurowi

W literaturze poświęconej Marianowi Mazurowi można znaleźć wiele istotnych publikacji, które w sposób różnorodny ukazują jego wkład w rozwój cybernetyki. Oto zestawienie niektórych z nich:

• Mikke J., Wizerunki ludzi myślących, Wydawnictwo Radia i Telewizji, Warszawa 1973, s. 145–168,
• Kempisty M. (red.), Mały słownik cybernetyczny, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 225,
• Mikke J., Wizerunki ludzi myślących, Wydawnictwo Radia i Telewizji, Warszawa 1982, s. 187–214,
• Wojciechowski A., Prekursor, „Przegląd Tygodniowy”, nr 9 (100), Warszawa, 26 lutego 1984, s. 14,
• Lechowski J., Życiorys naukowy profesora Mariana Mazura (1909-1983), „Postępy Cybernetyki”, z. 2, R. 10, 1987, s. 7–20,
• Lechowski J., Metody i konsekwencje poznawcze twórczości Mariana Mazura, „Nauka Polska”, nr 6, 1987, s. 111–113,
• Müldner-Nieckowski P., Słowo wstępne. [w:] Mazur M., Cybernetyka i charakter. Psychologia XXI wieku, AULA, wyd. 2, uzupełnione i poprawione według wskazań autora, Podkowa Leśna, 1996, s. 5–9,
• Aneks. Profesor Marian Mazur (1909-1983) (oprac. Müldner-Nieckowski P.). [w:] Mazur M., Cybernetyka i charakter. Psychologia XXI wieku, AULA, wyd. 2, uzupełnione i poprawione według wskazań autora, Podkowa Leśna, 1996, s. 341–354,
• Zaniewski Z., Status teoretyczno-metodologiczny teorii systemów autonomicznych, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich. Zarząd Główny, „Leliwa”, Warszawa 1996,
• Lechowski J., Przedmowa, [w:] Mazur M., Cybernetyka i charakter, Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego, Warszawa 1999, s. 7–9,
• Nowakowska E., Społeczne funkcjonowanie norm etycznych w ujęciu twórców Polskiej Szkoły Cybernetycznej, [w:] „The Peculiarity of Man”, vol. 5, Wydział Zarządzania i Administracji WSP w Kielcach, Warszawa-Kielce 2000,
• Nowakowska E., Geneza polskiej szkoły cybernetyki społecznej, [w:] „The Peculiarity of Man”, vol. 7, Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, Warszawa-Kielce 2002.

---

Oceń: Marian Mazur (naukowiec)

---