III Liceum Ogólnokształcące im. płk. Dionizego Czachowskiego w Radomiu

---

Historia

Osobny artykuł: Zakłady Naukowe Marii Gajl.

Początki

W wyniku rewolucji z 1905 roku w Królestwie Polskim, car Mikołaj II wydał tzw. ukaz tolerancyjny, który umożliwił zakładanie szkół prywatnych z wykładowym językiem polskim. W dniu 1 marca 1906 roku, Maria Gajl oraz jej siostra Aleksandra, otworzyły 3-klasową szkołę żeńską zgodnie z programem trzyletniego gimnazjum. Już w połowie roku placówka została przekształcona w 7-klasową szkołę. Pierwsze skrzydło znajdowało się w budynku przy ulicy Michałowskiej 11 (obecnie ul. Sienkiewicza), który służył jednak jedynie przez trzy lata. Już w 1908 roku uczennice Marii Gajl przeniosły się do nowych siedzib na rogu ulic Michałowskiej i Szerokiej (obecnie Sienkiewicza i Piłsudskiego). Duże wsparcie dla uczennic w początkach działalności szkoły niósł inż. Stanisław Gajl, brat założycielek. Po roku, czyli w 1909, szkołę opuściło 14 maturzystek.

W 1912 roku szkoła przeniosła się do obecnej siedziby, mieszczącej się przy ulicy Traugutta 44 (wówczas Długiej 19). Wokół budynku stworzono ogród oraz boiska do różnych gier i sportów. Rok później utworzono Towarzystwo Wpisów Szkolnych z myślą o wsparciu uczennic w trudnych sytuacjach finansowych.

W okresie od 1906 do 1914 roku szkoła stała się jedną z kluczowych placówek na oświatowej mapie Radomia. Proces nauczania odbywał się z dużym poszanowaniem patriotyzmu. Prawie wszystkie zajęcia, z wyjątkiem historii Rosji oraz geografii, były prowadzone w języku polskim. Niektórzy nauczyciele mimo zakazu carskiego, uczyli historii Polski. Wśród najpopularniejszych nauczycielek przed I wojną światową znalazły się: polonistka Aleksandra Gajl, historyczka Zofia Węgleńska oraz Eugenia Leśniewska, specjalistka od literatury.

I wojna światowa

Wybuch I wojny światowej w 1914 roku spowodował znaczne hamowanie rozwoju szkoły Marii Gajl. Po 20 lipca 1915 roku, kiedy Radom został zajęty przez wojska austriackie, dzięki wsparciu Komisji Szkolnej Ziemi Radomskiej, której członkiem była Gajl, udało się reaktywować działalność szkoły. W roku szkolnym 1917/18 przekształcono ją w 8-klasowe gimnazjum o profilu matematyczno-przyrodniczym. W ciągu lat 1914-18 swoje edukację zakończyło 69 uczennic.

W czasie wojny w Radomiu intensywnie rozwijała się działalność harcerska, znana wówczas jako skauting. Część uczennic szkoły dołączyła do drużyny Stanisławy Gajewskiej. Wiele z absolwentek aktywnie pomagało ofiarom wojny jako sanitariuszki. Niestety, dwie z nich: Eugenia Tochtermann oraz Zofia Tokarska, zmarły w czasie wojny na skutek chorób zakaźnych.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku szkoła rozpoczęła pełną rewitalizację. To oznaczało nie tylko sprzątanie powojennych zniszczeń, ale także wzbogacenie kadry nauczycielskiej i modernizację metod nauczania. W pierwszych latach działalności, szkoła zyskała nowe pracownie, które zostały wyposażone w sprzęt do nauki fizyki, chemii i przyrody.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej, podobnie jak w Wielkiej Wojnie, absolwentki pełniły role sanitariuszek. W szpitalach oraz na polach bitew zginęły takie osoby jak Teresa Grodzińska oraz Maria Cyrańska, drużynowa żeńskiej drużyny przy Gimnazjum Marii Gajl. W 1926 roku, dzięki nowo utworzonemu Kołu Przyjaciół Młodzieży Marii Gajl w Radomiu, wynajęto w Garbatce dwie działki, gdzie zbudowano letnią willę “Radosna”, w której co roku spędzały wakacje mniej zamożne uczennice. W 1931 roku szkoła obchodziła swoje 25-lecie, które uczczono sztandarem ufundowanym przez absolwentki i Komitet Rodzicielski.

W 1932 roku, Maria Gajl poszerzyła działalność o Szkołę Powszechną. Obie placówki zyskały nazwę Zakłady Naukowe Żeńskie Marii Gajl w Radomiu. Podczas lat 1933-36 prowadzono rozbudowę budynku szkoły przy ul. Traugutta 44, gdzie m.in. nadbudowano II piętro, dodano nowe skrzydło z salami lekcyjnymi oraz salą gimnastyczną. Dzięki inż. Józefowi Gajlowi przeprowadzono przebudowę, która umożliwiła pomieszczenie nowych pracowni oraz powiększonych zbiorów bibliotecznych. W 1934 roku zorganizowano specjalne tablice, które upamiętniały absolwentki – sanitariuszki, które straciły życie w latach 1916-20 (m.in. Teresa Grodzińska, Maria Cyrańska, Zofia Tokarska, Eugenia Tochterman). W wyniku reorganizacji, ośmioklasowe gimnazjum przekształcono w czteroletnie gimnazjum oraz dwuletnie liceum humanistyczne i matematyczno-fizyczne.

W 1936 roku Maria Gajl obchodziła 55-lecie swojej pracy nauczycielskiej. Otrzymała Złoty Krzyż Zasługi za swoje osiągnięcia, poświęcone Zakładom Naukowym, które były jej życiowym dziełem. Choć przestała pełnić funkcję dyrektora, wciąż aktywnie uczestniczyła w życiu szkoły, działając między innymi w Komitecie Rodzicielskim. Absolwentki opisywały ją jako opiekunkę, przyjaciółkę i szlachetnego Polaka. Jej następczynią na stanowisku dyrektora została Helena Nurczyńska, która pełniła tę funkcję do 1939 roku, kiedy to na tym miejscu zasiadła Jadwiga Cyrańska. W okresie II Rzeczypospolitej szkołę ukończyło 354 dziewczęta. W szkole działały takie organizacje jak Bratnia Pomoc, hufiec szkolny Przysposobienia Wojskowego Kobiet oraz organ Polskiego Czerwonego Krzyża, a także Drużyna Harcerska im. Teresy Grodzińskiej oraz chór szkolny, którym kierowała Helena Cibor.

II wojna światowa

W pierwszych dniach wojny obronnej w 1939 roku, budynek szkoły został zaadaptowany na szpital wojskowy. Po 9 września został zajęty przez Niemców. W listopadzie tego samego roku stworzono szkołę powszechną i gimnazjum w budynkach znajdujących się przy ul. Piłsudskiego. 9 stycznia 1940 roku, okupacyjne władze zakazały organizowania dalszej nauki, co skłoniło władze szkoły do utworzenia tajnego nauczania. To tajne nauczanie szybko włączone zostało do struktury tajnych kompletów w Generalnym Gubernatorstwie. Na podstawie przestrzeni tajnego nauczania w latach 1940-45 ukończono liceum w różnych profilach, a 132 uczennice złamały czwartą klasę gimnazjum.

Po wojnie

Po zakończeniu działań wojennych, szkoła powróciła do siedziby przy ulicy Traugutta 44. W połowie 1945 roku nastąpiło jej upaństwowienie, a dyrektorką pozostała Jadwiga Cyrańska. 9 września 1945 roku zmarła założycielka szkoły, Maria Gajl, której pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną. Nieco później udało się zorganizować naukę, obejmującą 6-letnią szkołę podstawową, 4-letnie gimnazjum oraz 2-letnie liceum humanistyczne, matematyczno-fizyczne i przyrodnicze. W roku szkolnym 1945/46 uruchomiono Koedukacyjne Gimnazjalne i Licealne Klasy Przyspieszone.

W 1949 roku szkoła została upaństwowiona, a jej nazwa zmieniona na IV Państwowa Żeńska Szkoła Ogólnokształcąca. Po odejściu Jadwigi Cyrańskiej, dyrektor wielokrotnie zmieniał się w krótkim czasie. W latach 1949-60 stanowisko zajmowali kolejno: Franciszka Pleszczyńska (1949-50), Tadeusz Górka (1950-52), Teofil Pypeć (1952-1953), Stanisław Ornatowski (1953-1954), Józef Sadowski (1955-1958) i Bogusław Dembski (1958-1960).

W okresie dyrekcji Stanisława Prokopa, podjęto kluczowe decyzje dotyczące historii szkoły. 16 stycznia 1964 roku, patronatem szkoły został płk Dionizy Czachowski, znany z powstania styczniowego, bardzo związany z regionem radomskim. W roku 1965 dotychczasową nazwę Liceum Ogólnokształcące nr 1 zmieniono na III Liceum Ogólnokształcące. W 1967 roku przyjęto pierwszych uczniów po 8-letniej szkole podstawowej, a klasy od tego momentu zaczęto numerować od I do IV, zamiast VIII-XI. W 1968 roku dyrektorem szkoły została Helena Dobaj. W roku szkolnym 1970/1971, wprowadzono klasy profilowane, zachowując klasy o podstawowym profilu, a także tworząc klasy o specjalizacjach matematyczno-fizycznym i humanistycznym oraz biologiczno-chemicznym. W kolejnych latach pojawiały się nowe typy klas, takie jak podstawowa z językiem angielskim czy matematyczno-informatyczna. 31 stycznia 1972 roku, na wniosek społeczności szkolnej, liceum otrzymało sztandar. Z kolei w 1977 roku dyrektorat szkoły objęła Aurelia Kustra, a w 1986 funkcję tę przejął Andrzej Pleśniewicz.

Po 1990 roku

Na początku lat dziewięćdziesiątych odbył się remont szkoły obejmujący adaptację strychu oraz piwnic na sale lekcyjne i szatnie, a także poszerzenie korytarzy. W 1989 roku utworzono pierwszą pracownię komputerową. W ramach modernizacji, wyremontowano dach oraz ułożono nowe chodniki przed budynkiem szkolnym. W 2002 roku, po reformie edukacji, przeprowadzono ostatnią rekrutację na 4-letnią formę nauczania. W tym czasie istniało sześć profili klas: biologiczno-chemiczny, ogólny z rozszerzonym językiem angielskim, ogólny z rozszerzonym językiem niemieckim, humanistyczny, prawno-europejski oraz matematyczno-informatyczny. W 2002 roku dyrektorką III Liceum Ogólnokształcącego została Danuta Sawicka. W 2003 roku, szkoła jako pierwsza w Radomiu, została wyposażona w system monitoringowy. Z kolei w dniach 28-29 września 2006 roku miały miejsce uroczystości związane ze stuleciem istnienia szkoły. W 2007 roku oddano do użytku nową halę sportową z trybunami i szatniami, dostosowaną dla osób niepełnosprawnych. W listopadzie tego samego roku w holu odsłonięto tablice upamiętniające absolwentki, które zginęły w obronie ojczyzny w latach 1916-20. W 2011 roku przed szkołą odsłonięto pomnik ku czci bohaterów powstania styczniowego, a 11 listopada tego samego roku, liceum otrzymało nowy sztandar. W 2016 roku miały miejsce trzydniowe obchody 110-lecia istnienia placówki połączone z zjazdem absolwentów. Na początku 2019 roku, dyrektorem został Wojciech Chrzanowski, po tym, jak ówczesna dyrektorka została zawieszona w obowiązkach.

Dyrektorzy

W bogatej historii, która trwa ponad sto lat, 15 osób pełniło obowiązki dyrektora tego liceum. Najdłużej, przez 30 lat, funkcję tę sprawowała Maria Gajl, która była również założycielką szkoły.

• 1906-1936 – Maria Gajl,
• 1936-1939 – Helena Nurczyńska,
• 1939-1949 – Jadwiga Cyrańska,
• 1949-1950 – Franciszka Pleszczyńska,
• 1950-1952 – Tadeusz Górka,
• 1952-1953 – Teofil Pypeć,
• 1953-1954 – Stanisław Ornatowski,
• 1955-1958 – Józef Sadowski,
• 1958-1960 – Bogusław Dembski,
• 1964-1965 – Stanisław Prokop,
• 1968-1977 – Helena Dobaj,
• 1977-1986 – Aurelia Kustra,
• 1986-2002 – Andrzej Pleśniewicz,
• od 2002 – Danuta Sawicka (zawieszona 24 stycznia 2019 przez prezydenta Radomia; w okresie zawieszenia obowiązki dyrektora pełnili: Wojciech Chrzanowski i Norbert Sałuda),
• od 1.09.2021 p.o.dyrektora szkoły Norbert Sałuda.

Rankingi

W ostatnich latach III Liceum Ogólnokształcące w Radomiu osiągnęło znaczące wyniki w prestiżowym Rankingu Liceów, który opracowywany jest przez miesięcznik edukacyjny Perspektywy oraz Rzeczpospolitą. Rankingi te uwzględniają wyniki matur oraz sukcesy uczniów w olimpiadach. Poniżej przedstawione są rezultaty uzyskane przez szkołę w ostatnich edycjach rankingu:

Rok	Pozycja w Polsce	Pozycja w województwie
2015	203	49
2016	226	53
2017	257	56
2018	207	53
2019	315	71
2020	408	86
2021	368	83
2022	398	92
2023	521	123

Dodatkowo, liceum brało udział w rankingach publikowanych na portalu liceapolskie.pl w latach 2016-2017. W tym okresie „Czachowski” uzyskał następujące osiągnięcia:

Rok	Miejsce w Polsce
2016	250.
2017	244.

Znani absolwenci

Absolwentki szkoły Marii Gajl

W historii III Liceum Ogólnokształcącego im. płk. Dionizego Czachowskiego w Radomiu wyróżnia się wiele znakomitych absolwentek, które przyczyniły się do różnych dziedzin życia społecznego i kulturalnego. Wśród nich znajdują się:

• Halina Bretsznajder – harcmistrzyni oraz oficer Armii Krajowej, której życie tragicznie przerwały Niemcy w 1942 roku,
• Helena Cibor – nauczycielka, która założyła wiele chórów szkolnych, inspirując młodzież do muzycznej działalności,
• Maria Fołtyn – uznawana za wybitną polską śpiewaczkę i reżyserkę operową, która była także założycielką oraz prezesem Towarzystwa Miłośników Muzyki Moniuszki,
• Teresa Grodzińska – sanitariuszka, która została odznaczona pośmiertnie orderem Virtuti Militari,
• Halina z Grzecznarowskich Szpilmanowa – córka prezydenta Radomia Józefa Grzecznarowskiego, która była żoną Władysława Szpilmana.

Absolwenci III Liceum Ogólnokształcącego

Również wielu znakomitych mężczyzn zdobyło wykształcenie w tej wyjątkowej szkole, a ich osiągnięcia są dowodem na wysoką jakość kształcenia. Oto kilku z nich:

• Marianna Bienkiewicz – polska urzędniczka oraz działaczka opozycji demokratycznej w czasach PRL,
• Mariusz Parlicki – poeta, prozaik, satyryk, krytyk literacki i eseista, który uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych oraz jest nauczycielem akademickim,
• Przemysław Bednarczyk – historyk, który jest także reżyserem wielu filmów o tematyce historycznej,
• Sonia Śledź – dziennikarka sportowa, która współpracuje z Canal+ Sport,
• Piotr Patkowski – wiceminister finansów, któryrealizuje istotne projekty w obszarze finansów publicznych,
• Szymon Jadczak – dziennikarz śledczy, nagrodzony tytułem Dziennikarz Roku 2022,
• Monika Sobczak – dyplomatka i urzędniczka, obecnie pełniąca funkcję Konsula Generalnego RP w Houston.

---

Oceń: III Liceum Ogólnokształcące im. płk. Dionizego Czachowskiego w Radomiu

---