Stanisław Kelles-Krauz

---

Życiorys

Stanisław Kelles-Krauz, znany lekarz i działacz społeczny, rozpoczął swoją edukację w latach 1893–1901 w gimnazjum w Radomiu. Już wtedy zaangażował się w działalność socjalistycznych kółek samokształceniowych, co doprowadziło go do relegacji z placówki. Maturę uzyskał jako ekstern w gimnazjum w Szawlach, jednak z nakazem zakazu studiowania w ramach cesarstwa rosyjskiego. Dzięki wsparciu swojego brata Kazimierza, między 1902 a 1905 rokiem, podjął studia z zakresu medycyny na Uniwersytecie Wiedeńskim. Po śmierci brata kontynuował naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1909 roku obronił doktorat.

Podczas studiów aktywnie uczestniczył w działalności stowarzyszenia robotników polskich „Siła” w Wiedniu oraz w Uniwersytecie Ludowym im. Adama Mickiewicza. Pełnił funkcję sekretarza i wykładowcy w obu lokalizacjach. Był współzałożycielem Muzeum Społecznego w Wiedniu i członkiem sekcji wiedeńskiej oraz krakowskiej „Zjednoczenia”. Został także członkiem Organizacji Zagranicznej Polskiej Partii Socjalistycznej w 1904 roku. Kelles-Krauz był płodnym autorem, publikując liczne artykuły poruszające tematy z zakresu światopoglądowego, ubezpieczeń społecznych oraz higieny w takich pismach jak „Naprzód”, „Nowe Życie”, „Przegląd Społeczny”, i wiele innych.

W latach 1909–1910 pracował jako asystent w Zakładzie Przyrodniczo-Leczniczym Apolinarego Tarnawskiego w Kosowie Huculskim, a następnie odbył praktykę w klinice pediatrycznej prof. Victora Henriego Hutinela w Paryżu. Po nostryfikacji swojego dyplomu jesienią 1910 roku powrócił do Radomia, gdzie osiedlił się na stałe z żoną. W tym okresie rozpoczął swoją praktykę lekarską jako specjalista chorób wewnętrznych i pediatrii.

Podjął również działalność społeczną, będąc współzałożycielem oraz potem prezesem radomskiego oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej i Towarzystwa Muzykalno-Dramatycznego „Lutnia”. W obliczu I wojny światowej zmobilizowano go do armii rosyjskiej, gdzie brał udział w walkach. Po dostaniu się do niewoli był przetrzymywany w obozie dla jeńców wojennych w Ostrzyhomiu na Węgrzech, gdzie pracował w szpitalu epidemicznym i prowadził oddział zakaźny.

W latach 1915–1919 pełnił rolę lekarza miejskiego oraz ordynatora oddziału zakaźnego w szpitalu św. Kazimierza w Radomiu. Wznowił także działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej i był jednym z kluczowych działaczy lewicy niepodległościowej. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego jako kapitan, a później major lekarz. Wykonywał różne funkcje, w tym ordynatora szpitala wojskowego w Radomiu.

Po zakończeniu służby wojskowej wrócił do praktyki leczniczej w Radomiu, organizując Kasy Chorych. W międzywojniu stał się jedną z prominentnych postaci Polskiej Partii Socjalistycznej w regionie. Działał w strukturach partyjnych, był uczestnikiem kongresów o znaczeniu krajowym oraz pełnił rolę radnego w mieście Radom.

Po wybuchu II wojny światowej Kelles-Krauz został zmobilizowany i wkrótce po klęsce wrześniowej aresztowany. Po kilku próbach uwolnienia został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie jako lekarz sanitarno-epidemiologiczny zyskiwał szacunek współwięźniów dzięki pomocy, jaką niósł w walce z epidemią tyfusu.

Jego wypuszczenie miało miejsce 22 kwietnia 1945 roku. Następnie pracował w szpitalu wojskowym w Lubece, pomagając byłym więźniom. Po powrocie do Radomia w listopadzie 1945 roku, podjął pracę w Ubezpieczalni Społecznej, aktywnie uczestniczył w działalności politycznej i społecznej.

W 1946 roku został ministrem pełnomocnym RP w Kopenhadze, działał na rzecz Polskiej Partii Socjalistycznej. Po powrocie z zagranicy osiedlił się w Warszawie. W ostatnich latach swojego życia pełnił różne funkcje w Polskim Czerwonym Krzyżu oraz Polskim Komitecie Opieki Społecznej. Na cmentarzu Powązkowskim znalazł miejsce wiecznego spoczynku, gdzie z żoną spoczywa w rodzinnym grobowcu. Na jego grobie znajduje się napis, który przypomina o jego dobrym sercu i chęci niesienia pomocy innym: „Był dobry i uczył dobroci dla wszystkich”.

Aleksym Rżewskim, Polskiego Czerwonego Krzyża, cmentarzu Powązkowskim.

Prace Stanisława Kelles-Krauza

Stanisław Kelles-Krauz to postać, która przyczyniła się do rozwoju myśli dotyczącej zdrowia publicznego i higieny społecznej. Jego działalność obejmuje ponad 100 publikacji, które są testamentem jego zaangażowania w tej dziedzinie.

Artykuły

Wśród jego licznych artykułów, które znalazły się w renomowanych czasopismach, możemy wymienić m.in.:

• „Z higieny przemysłowej”, opublikowane w „Kur. Sosnowiecki” w latach 1904-1905, w różnych numerach,
• „Zadanie higieny społecznej”, czasopismo „Nowe Życie” z 1905 roku,
• „Co to jest higiena społeczna”, które ukazało się w „Wiedza” w 1908 roku,
• „Dzisiejszy stan lecznictwa gruźlicy”, opublikowane w „Nauka i Życie” w 1910 roku,
• „Znaczenie i zadania polityki socjalnej”, w „Wiedza” z 1910 roku.

Broszury

W zakresie broszur Kelles-Krauz również nie zawiódł, a jego wkład obejmuje:

• „Walka o zdrowie”, wydana w Krakowie w 1905 roku,
• „O pochodzeniu człowieka wg W. Bölschego”, wydana w Krakowie w 1906 roku oraz w Warszawie w 1907 roku.

Wspomnienia

W obszarze wspomnień znalazły się także ważne publikacje, które dokumentują jego doświadczenia:

• „Rok pracy w szpitalu wojskowym”, zamieszczone w „Lekarz wojskowy” w 1920 roku,
• „Socjaliści w samorządzie Radomia” w „Pobudka” z 1927 roku,
• „Pięć lat w piekle obozu koncentracyjnego” w „Życie Robotnicze” w 1945 roku i inne,
• „Wspomnienia lekarza z obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen”, opublikowane w „Przeglądzie Lekarskim” w 1963 roku.

Rodzina

Stanisław Kelles-Krauz wywodził się z rodziny szlacheckiej z Kurlandii, posiadającej baronowski tytuł. Jego ojcem był Michał Wilhelm Elehard (1842–1922), uczestnik powstania styczniowego oraz urzędnik akcyzy, a matką Matylda z Daniewskich (1844–1887), która była siostrzenicą Piotra Wysockiego.

Wśród rodzeństwa Stanisława znajdowali się trzej starsi bracia: Kazimierz (1872–1905), który był działaczem i teoretykiem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); Jan Jakub (1873–1940); oraz Bohdan (1875–1893). Miał również siostrę Matyldę (1876–1958), żonę Wiktora Młodzianowskiego (1876–1935).

W jego życiu znalazło się także trójka przyrodniego rodzeństwa, wynikającego z drugiego małżeństwa ojca z Julią z Goldsteinów (1869–1947): Mariusz Elehard (ur. 1894), Sylwia (1895–1975), która najpierw wyszła za mąż za Alojzego Jarzyńskiego, a później za Stanisława Dworzaka, oraz Bohdan (ur. 1901).

W dniu 1 października 1904 roku, Stanisław ożenił się z Marią Heleną z Nynkowskich (1882–1969), działaczką Polskiej Partii Socjalistycznej. Ich związek przyniósł na świat dwie córki: Zofię (1905–1962), która poślubiła urzędnika Edmunda Ropelewskiego (1890–1955) oraz Hannę (1906–1969), najpierw żonę adwokata Edmunda Biedrzyckiego, a później działacza niepodległościowego i architekta Stanisława Filipkowskiego (1886–1964). Obie córki Stanisława spoczywają w rodzinnym grobowcu na Powązkach.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Kelles-Krauz został odznaczony wieloma wyróżnieniami za swoją działalność publiczną i społeczną. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich:

• Order Sztandaru Pracy I klasy, przyznany w 1962 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 22 lipca 1951 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 19 lipca 1946 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany w 1938 roku,
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945, nadany w 1946 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 15 stycznia 1955 roku,
• Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”, nadana w okresie 20-26 maja 1956 roku.

Warto również dodać, że posiadał on honorowe odznaczenia, które były przyznawane przez organizacje międzynarodowe, takie jak:

• duński Czerwony Krzyż,
• radziecki Czerwony Krzyż,
• rumuński Czerwony Krzyż,
• szwedzki Czerwony Krzyż,
• węgierski Czerwony Krzyż.

Stanisław Kelles-Krauz został także uhonorowany dyplomem Węgierskiego Czerwonego Krzyża za Walkę z Epidemiami.

---

Oceń: Stanisław Kelles-Krauz

---