Hanna Adamczewska-Wejchert

---

Życiorys

Hanna Adamczewska-Wejchert, wybitna postać w dziedzinie architektury, rozpoczęła swoje kształcenie w 1938 roku na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Po wybuchu II wojny światowej nie przerwała nauki, uczestnicząc w tajnych wykładach. Dotkliwie doświadczona w czasie wojny, w 1944 roku została aresztowana i osadzona w obozie Ravensbrück, gdzie przebywała aż do momentu wyzwolenia obozu 30 kwietnia 1945 roku.

Po powrocie do Warszawy podjęła pracę w Biurze Odbudowy Stolicy, a w 1946 roku ukończyła studia, co otworzyło jej drogę do pracy jako asystentka w Katedrze Urbanistyki. Jej kariera akademicka nabrała tempa, ponieważ wkrótce zaczęła wykładać na Wydziale Komunikacji Politechniki Warszawskiej. W miarę upływu lat stała się nie tylko pracownikiem, ale także wykładowcą i profesorem na Wydziale Architektury tej samej uczelni.

W 1948 roku rozpoczęła praktykę jako architekt, dołączając do pracowni naukowo-produkcyjnej Politechniki Warszawskiej, a dwa lata później objęła kierownictwo w pracowni Miastoprojektu – ZOR. Jej działalność naukowa rozwijała się dynamicznie; w 1959 roku uzyskała stopień doktora nauk technicznych, a w 1963 roku ukończyła habilitację. W 1970 roku nadano jej tytuł profesora nadzwyczajnego, który w 1975 przekształcił się w tytuł profesora zwyczajnego.

W latach 1964-1970 pełniła funkcję docenta w Katedrze Urbanistyki PW, równolegle kierując Zakładem Realizacji Urbanistycznych, który został później przekształcony w Zakład Projektów Urbanistycznych. W 1979 roku objęła stanowisko zastępcy dyrektora Instytutu Urbanistyki i Planowania Przestrzennego, które pełniła przez okres dwóch lat. Od 1980 roku zaangażowana była w prace Komisji Urbanistyki i Architektury Polskiej Akademii Nauk, a od 1985 roku była także członkiem Komisji Nagród Państwowych oraz Rady ds. Mieszkalnictwa.

Hanna Adamczewska-Wejchert odeszła z tego świata, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu parafialnym przy kościele pw. Marii Magdaleny w Tychach.

Twórczość

W całej Europie zaobserwować można wyraźnie jeden kierunek w architekturze − jest to budownictwo niewysokie, które zacierają granice między zabudową jedno- a wielorodzinną. Architekci zwracają szczególną uwagę na indywidualizację rozwiązań projektu.

Od końca lat 40. i w latach 50. XX wieku, Hanna Adamczewska-Wejchert, razem z mężem Kazimierzem Wejchertem, podejmowała się koncepcji zagospodarowania przestrzennego, opracowując jeden szczegółowy plan oraz blisko trzydzieści planów ogólnych. Ich prace skupiły się głównie na miastach położonych na tzw. Ziemiach Odzyskanych, w szczególności na Śląsku. Projekty obejmowały takie miejscowości jak Chorzów, Katowice, Ruda Śląska, a także Starachowice, Pawłowice, Olsztyn czy Poznań.

W ich dorobku znalazły się również zwycięskie projekty zagospodarowania dla Częstochowy, Zabrza oraz placu Teatralnego i Dzierżyńskiego, jak również centrum Pragi w Warszawie.

W 1951 roku małżeństwo Wejchertów zrealizowało projekt zagospodarowania dla powstającego miasta Nowe Tychy, które miało docelowo pomieścić aż 100 tysięcy mieszkańców.

Była to rozbudowa Tychów, wcześniej zamieszkanych przez około 13 tysięcy osób, mająca na celu złagodzenie problemów z nadpopulacją w najbliższych Katowicach oraz stworzenie zaplecza mieszkalnego dla pracowników Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Na początku projekt bazował na ideach socrealistycznych, dążąc do podobieństwa do powstającej równocześnie Nowej Huty. Niemniej jednak, Wejchertom udało się wprowadzić wiele elementów nawiązujących do modernizmu. Mimo że realizacja rozciągała się aż do lat 80., zasady socrealizmu obowiązywały jedynie w pierwszych latach.

Choć różne osiedla projektowali inni architekci, Wejchertowie mieli ogólny nadzór nad Nowymi Tychami i związane z tym największe możliwości wpływu na ich ostateczny kształt.

Wyszliśmy z założenia, że musi to być miasto zakładane od podstaw, mające czytelny schemat, który można zapamiętać, który się rozumie.

W ramach tego przedsięwzięcia została powołana osobna pracownia − Miastoprojekt Nowe Tychy, do której włączyła się również Adamczewska-Wejchert. Projektowanie w ramach tego zespołu miało charakter niemal wzorcowy, stanowiąc realizację modernistyczną, skupioną na fundamentalnych elementach architektury, z zachowaniem uwagi na zarówno makro-, jak i mikroskalę.

Układ Nowych Tychów został podzielony na różne strefy: kolejową, mieszkalną, rekreacyjną, użyteczności publicznej oraz zieloną. Spośród wszystkich zaplanowanych osiedli, osiedle B nosi największe elementy socrealizmu, co łączy się ze swobodną linią zabudowy dostosowaną do terenu oraz osiami widokowymi, które akcentują dawny kościół. Budynki z spadzistymi dachami oraz przestrzeniami handlowymi na parterze nawiązują do małomiasteczkowej architektury Polski. Tradycyjne rozwiązania dostrzec można także w osiedlu C, które posiada pierzeje oraz dwuspadowe dachy. Z kolei w osiedlu E uwidaczniają się całkowicie nowoczesne koncepcje, reprezentowane przez budynek Klubu Górniczego NOT oraz szkołę.

Po czasach socrealizmu, głównym obszarem modernistycznych eksperymentów stały się osiedla mieszkalne, oparte na wolnostojących budynkach umiejscowionych w zieleni. Jedynie osiedla A i B budowane były w sposób tradycyjny, natomiast dalsze projekty realizowano z wykorzystaniem prefabrykatów w metodzie uprzemysłowionej. Mimo że architekci postawili na typizację, nie zrezygnowali z różnorodności w projekcie kolejnych osiedli oraz budynków.

Prefabrykacja nie wyklucza indywidualności miasta. Można ustawiać budynki w sposób mechaniczny, można również tworzyć przestrzeń o bardzo indywidualnych cechach.

Dydaktyka i Warszawska Szkoła Projektowania Urbanistycznego

Hanna Adamczewska-Wejchert, związana z Politechniką Warszawską jako jej absolwentka oraz późniejsza profesor nadzwyczajna, miała znaczący wpływ na rozwój urbanistyki w Polsce. Po II wojnie światowej, ogrom strat materialnych przyniósł z sobą wzrastające zapotrzebowanie na projekty odbudowujące oraz plany zagospodarowania przestrzennego. Jako wiodąca postać w tej dziedzinie, Adamczewska-Wejchert aktywnie uczestniczyła w wyszkoleniu wielu specjalistów urbanistów.

W swojej karierze akademickiej wykładała zasady budowy miast, które rozwijała przez wiele lat. Jej prace naukowe kontynuowały i rozwijały tradycje profesora Tadeusza Tołwińskiego oraz jego Zakładu Urbanistyki. Razem z mężem Kazimierzem Wejchertem prowadziła wykłady takie jak: „Zasady budowy miast” oraz „Elementy kompozycji urbanistycznej”, a także różnorodne ćwiczenia projektowe. Wykład „Zasady budowy miast” bazował na przedwojennych zasobach, wzbogacony o aspekty ekonomiczne i finansowe.

Praktyki pary Wejchertów oraz współpracujących z nimi architektów były później określane jako warszawska szkoła projektowania urbanistycznego. Inspiracją były dla nich eksperymenty architektoniczne przeprowadzane w Nowych Tychach. Ich podejście postrzegało miasto jako kompozycję, którą można aranżować według wytycznych estetycznych. Podział na architekturę i urbanistykę był w rzeczywistości organizacyjnym podziałem zajęć, podczas gdy studenci Wejchertów rozumieli bliskie powiązania tych dwóch nauk.

W ramach prac studenckich dominowało projektowanie terenów otwartych, bez uwzględniania problemów realizacyjnych związanych z typizacją, prefabrykacją czy parcelacją gruntów, uznawanymi za zjawiska wyłącznie kapitalistyczne. Znaczenie miała rzeźba terenu oraz odpowiednie usytuowanie budynków względem stron świata.

Wdrażanie idei Wejchertów w historycznych dzielnicach o zwartej zabudowie szło łatwiej niż w nowopowstających osiedlach, gdzie obowiązywały surowe normy mieszkaniowe. Największym wyzwaniem dydaktycznym okazał się niedobór analiz problemów przestrzennych, a także brak aktualnych materiałów mapowych. Próby ich zdobycia podczas wakacyjnych praktyk często okazywały się niewystarczające.

W miarę upływu lat, nauczanie urbanistyki zaczynało się specjalizować. Zakład kierowany przez Adamczewską-Wejchert skupił się na małych i średnich miastach, co ułatwiało planowanie i pozwalało na pełne zgłębienie problematyki przestrzennej.

Życie prywatne

Hanna Adamczewska-Wejchert była żoną znakomitego architekta oraz urbanisty Kazimierza Wejcherta. Wspólnie stworzyli oni wiele znakomitych projektów, w tym Nowe Tychy, które stało się jednym z ich najbardziej rozpoznawalnych osiągnięć. Za swoje wkład w rozwój architektury zostali uhonorowani w 1982 roku Honorową Nagrodą SARP.

Słyną również jako przedstawiciele warszawskiej szkoły projektowania urbanistycznego, która wpłynęła znacząco na kształt przestrzenny stolicy. Hanna była także matką Doroty Wejchert-Gajczyk, która poszła w ślady rodziców, stając się architektką.

Publikacje

W latach 70. XX wieku w Polsce Ludowej miały miejsce znaczące zmiany w zakresie finansowania projektów badawczych, co przyniosło korzyści dla Instytutu Urbanistyki i Planowania Przestrzennego działającego przy Politechnice Warszawskiej. W tym czasie Hanna Adamczewska-Wejchert była członkinią redakcji instytutu, która zajmowała się dokumentowaniem działalności naukowej oraz tworzeniem podręczników dla przyszłych urbanistów, nad którymi sprawowała merytoryczny nadzór.

Jako samodzielna autorka, Adamczewska-Wejchert wydała wiele prac, w tym znaczący skrypt zatytułowany Zasady budowy miast, który stanowił podstawę jej wykładów. Skrypt ten podzielony był na 18 istotnych zagadnień, obejmujących tematy takie jak projektowanie zgodne z normatywami PRL, różnorodne strefowanie funkcjonalne miast oraz osobiste doświadczenia architektki związane z pracą urbanisty.

Wśród jej ważniejszych publikacji można wymienić:

• Domy atrialne jeden z typów jednorodzinnego budownictwa zespolonego, 1976,
• Kształtowanie zespołów mieszkaniowych: wybrane współczesne tendencje europejskie, 1985,
• Małe miasta: problemy urbanistyczne stale aktualne, 1986,
• Funkcjonalne i ekologiczne perspektywy rozwoju Łuku Siekierkowskiego: konferencja w Centrum Kopernikańskim PAN w Warszawie 28 maja 1994,
• Sieć uliczna, 1989,
• Tychy w architekturze XXX-lecia, 1985,
• Jak powstawało miasto: [monografia planowania]. Cz. 1 / Hanna Adamczewska-Wejchert, Kazimierz Wejchert, 1995,
• Jak powstawało miasto: [monografia planowania]. Cz. 2 / Hanna Adamczewska-Wejchert, Kazimierz Wejchert, 1995,
• Materiały pomocnicze do wykładu pt. Zasady budowy miast: prowadzący Hanna Adamczewska-Wejchert / pod red. Wandy Śliwińskiej-Ładzińskiej, 1977,
• Funkcjonalne i ekologiczne perspektywy rozwoju Łuku Siekierkowskiego: konferencja w Centrum Kopernikańskim PAN w Warszawie – 28 maja 1994.

Te publikacje nie tylko świadczą o aktywności naukowej Adamczewskiej-Wejchert, ale również stanowią cenne źródło wiedzy w dziedzinie urbanistyki oraz planowania przestrzennego w Polsce. Jej wkład w rozwój tej tematyki jest nieoceniony i pozostaje aktualny do dziś.

Wybrane projekty

W obszarze architektury i planowania miejskiego, Hanny Adamczewskiej-Wejchert można wyróżnić kilka istotnych projektów, które przyczyniły się do rozwoju przestrzennego wybranych miejscowości.

• plan zagospodarowania przestrzennego Starachowic, który powstał w latach 1947−49, współautorstwa Kazimierza Wejcherta,
• plan zagospodarowania przestrzennego miasta Nowe Tychy oraz jego realizacja, zapoczątkowana od 1951 roku, również z udziałem Kazimierza Wejcherta.

Wybrane konkursy i nagrody

Hanna Adamczewska-Wejchert zdobyła szereg nagród w różnych konkursach architektonicznych, co świadczy o jej niezwykłej biegłości i talentach w dziedzinie architektury. Oto niektóre z wyróżnień, które uzyskała w trakcie swojej kariery:

• przyznana I nagroda za projekt akademii lekarskiej w Zabrzu w 1950 roku,
• I nagroda za projekt szkoły inżynierskiej w Częstochowie w 1950 roku,
• współautorstwo z K. Wejchertem przy projekcie miasta Nowe Tychy w 1951 roku, co zaowocowało I nagrodą,
• wyróżnienie (równorzędne) za projekt placu Teatralnego i placu Dzierżyńskiego w Warszawie w 1955 roku, przy współpracy: K. Wejchert, Henryk Jurkowski, Elżbieta Kufirska, Barbara Tucholska, Andrzej Rogowski, Barbara Brodowska, Zdzisław Hryniak oraz Jerzy Jakubczak,
• III nagroda za sekcje typowe budownictwa mieszkaniowego bezdźwigowego w 1955 roku,
• III nagroda równorzędna za projekt typowego wielokondygnacyjnego budynku mieszkalnego metodą przemysłową w 1957 roku,
• współautorstwo z K. Wejchertem i H. Jurkowskim przy koncepcyjnym projekcie zagospodarowania przestrzennego centrum Pragi w 1958 roku, który zdobył IV nagrodę równorzędną,
• I nagroda za projekt zabudowy terenu na wschodniej stronie ul. Marszałkowskiej na fragment pl. Centralnego “Ściana Wschodnia” w Warszawie w 1958 roku,
• premia za opracowanie planu ogólnego m. Pawłowic w 1958 roku, przy współpracy z K. Wejchertem, Tadeuszem Bobkiem, Z. Hryniakiem oraz Bohdanem Wyporkiem,
• wyróżnienie specjalne równorzędne za projekt koncepcyjny urbanistyczno-architektoniczny placu Wiosny Ludów w Poznaniu w 1960 roku wraz z K. Wejchertem, przy współpracy: Maria Czyżewska i Andrzej Czyżewski.

Odznaczenia i nagrody

Hanna Adamczewska-Wejchert, wybitna postać w dziedzinie architektury, otrzymała szereg prestiżowych odznaczeń i nagród, które świadczą o jej wkładzie w rozwój tej dziedziny oraz społeczności lokalnej.

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1969 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, zdobyty w 1966 roku,
• Złota Odznaka „Zasłużony dla województwa katowickiego”,
• Złota Odznaka SARP, otrzymana w 1979 roku,
• Nagroda Państwowa I stopnia, którą przyznano w 1964 roku (wraz z mężem) za prace nad planami zagospodarowania przestrzennego miasta Nowe Tychy oraz jej autorski wkład w ich realizację,
• Honorowa Nagroda Stowarzyszenia Architektów Polski (SARP), przyznana w 1982 roku.

Warto również podkreślić, że Hanna Adamczewska-Wejchert, wspólnie z Kazimierzem Wejchertem, jest patronką Technikum nr 4 w Zespole Szkół nr 5 w Tychach, co podkreśla jej wpływ na kształcenie przyszłych pokoleń architektów.

---

Oceń: Hanna Adamczewska-Wejchert

---