Jehoszua Perle

---

Życiorys

Urodziny Jehoszuy Perle miały miejsce w 1888 roku w Radomiu, w rodzinie żydowskich robotników, żyjących w skromnych warunkach. Jego edukacja rozpoczęła się w chederze, a dzięki wsparciu stypendialnemu od gminy żydowskiej, ukończył szkołę realną w Radomiu. Po jej zakończeniu w 1905 roku, osiedlił się w Warszawie, gdzie podejmował różne prace, głównie jako subiekt i niższy urzędnik, a od co najmniej do 1930 roku również jako księgowy.

Debiut literacki Perle miał miejsce w 1908 roku, kiedy to jego opowiadanie „Szabat” ukazało się w czasopiśmie „Der Najer Gajst” (czyli „Nowy Duch”), redagowanym przez Noacha Pryłuckiego. Przypuszcza się, że w 1912 roku zawarł związek małżeński i zamieszkał przy ul. Długiej 54 w Warszawie. W 1919 roku radośnie powitał narodziny swojego syna, Izaaka. Niestety, w 1926 roku jego żona popełniła samobójstwo, co miało ogromny wpływ na jego życie.

Mimo że Perle znał język rosyjski i w pewnym stopniu język polski, nie potrafił pisać w tym drugim, co ograniczało jego możliwości literackie. Na początku lat 30. jego twórczość nie była doceniana, a on sam często spotykał się z krytyką. Jednak w 1937 roku zyskał uznanie za swoje osiągnięcia, co zostało uhonorowane nagrodą przyznaną przez Bund i żydowski PEN-Club. Wraz z tym sukcesem, przeniósł się na Al. Niepodległości 150.

W 1939 roku, w trakcie kampanii wrześniowej, Jehoszua wyjechał z synem i synową do Lwowa. Po zajęciu Lwowa przez Niemców, zdecydował się jednak wrócić do Warszawy. W roku 1940 znalazł się w getcie warszawskim, gdzie podjął pracę w Wydziale Propagandy Zakładu Zaopatrywania Judenratu. Planował i redagował plakaty, co zapewniało mu jedynie skromny byt.

W 1943 roku udało mu się przejść na „stronę aryjską”, jednak stał się ofiarą niemieckiej prowokacji w hotelu Polskim, gdzie został zatrzymany. On oraz jego syn zostali deportowani do Bergen-Belsen, a później do Auschwitz-Birkenau, gdzie Jehoszua Perle zginął wiosną 1944 roku.

Twórczość

Debiut Jehoszui Perle miało miejsce w 1908 roku, kiedy to opublikował krótkie opowiadanie zatytułowane Szabes (Szabat) w warszawskiej gazecie. Jest on znanym autorem zbiorów realistycznych opowiadań, które ukazują codzienność niezamożnych Żydów. Wśród jego dzieł znajdują się takie tytuły jak Unter der zun (Pod Słońcem, 1920) oraz Najn a zejger in der fri (Dziewiąta rano, 1930). Ponadto napisał powieści Jidn fun a ganc jor (1935, Żydzi dnia powszedniego, polski przekład 1998) oraz Di goldene pawe (t. 1 – 1937, t. 2 – 1939, Złoty paw, polski przekład 1 tomu 1938). Jego praca Żydzi dnia powszedniego przyniosła mu nagrodę od żydowskiego PEN Clubu.

Perle był także zaangażowany w tłumaczenie literatury polskiej na jidysz, przekładając dzieła Janusza Korczaka oraz Wacława Sieroszewskiego. W obliczu II wojny światowej, w ramach współpracy z Oneg Szabat, napisał eseje Churbn Warsze (Zniszczenie Warszawy) oraz Numer 4580. Dodatkowo relacjonował swoje doświadczenia związane z pobytem we Lwowie.

Twórczość Perle charakteryzuje się późnym realizmem z wyraźnymi wpływami naturalizmu. Sam autor akcentował, że najistotniejszy wpływ na jego warsztat literacki wywarł Icchok Lejb Perec. Bohaterowie jego utworów to ubodzy Żydzi, w tym rzemieślnicy, sklepikarze oraz drobni urzędnicy. Współcześnie znane są jedynie dwie jego książki opublikowane w języku polskim. Są to powieść Żydzi dnia powszedniego oraz znacząca relacja o getcie i jego zagładzie, napisana w latach 1942–1943 w formie przypominającej pamiętnik. Istotny fragment tej relacji został umieszczony w pracy Archiwum Ringelbluma – getto warszawskie (1980).

---

Oceń: Jehoszua Perle

---